29 Кулун тутар 29.03
  • -15°
  • $ 92,26
  • 99,71

Ымыы буолан көппүт «Санааларым»

16:43, 14 апреля 2016
Текст:
Читайте нас на
Яндекс Новости
ЯДВ

«Ыра санаабын батыһа, ымыы буолан көтүөхпүн, ыллас, истиҥ истээччим», – диэн Саха Өрөспүүбүлүкэтин үтүөлээх артыыската Саргылаана Бугулова «Санааларым» диэн айар киэһэтигэр муус устар 16 күнүгэр көрөөччүлэрин ыҥырар.


— Мин бэйэбин өйдүөхпүттэн ыла ыллыыбын. Биһиги дьиэ кэргэҥҥэ эдьиийдэрим-убайдарым үгүстэрэ музыка алыптаах эйгэтигэр ылларбыт, ырыа куттаах дьон. Ийэм кэпсииринэн, төгүрүк ойуулаах, кыһыл сиитэс былааччыйалаах кырачаан кыыс баҕананы кууһан туран, бэйэм матыып айбыта буолар эбиппин. Ол ырыам «Наһаа тымныы, наһаа итии…» диэн тыллардаах буолар үһү.

Кырабыттан килбик буолан, оскуолаҕа улаханнык ыллаабат этим. Арай, орто кылаастарга тахсан баран, хорга   ыллыыр буолан барбытым. Дүллүкүгэ оскуолабытыгар бэл оркестр баар этэ. Розалия Васильевна Андреева диэн ырыа учуутала биһигини куоласка арааран үөрэтэрэ. Онно сылдьыбытым кэннэ төрөппүттэрим «син ыллыах быһыылаах» диэбиттэрэ буолуо, Дьокуускайга музыкальнай училищеҕа үөрэнэ барбытым. Дьиҥэр, бэйэм драма артыыһа (билигин да баҕарабын) эбэтэр эмчит буолуохпун ыраланар этим. Эмчит тугу үлэлиирин улаханнык удумаҕалаппатарбын да, аҥардас маҥан халаат кэтэллэрин көрөн ымсыырар этим.

Музыкальнай училищеҕа үөрэнэ сырыттахпына, «Туймаада» ансаамбыл тэриллибитэ. Мин Лина Акимовалыын ансаамбылга ыллыы кэлбиппит… Дьоммуттан саҥа арахсан, Дьокуускайга кэлбит эдэр кыысчаан дьолбор Светлана Иванова дабыдалыгар киирбитим. Кини биһигини ийэлии бүөбэйдээн, олоҕу оруоһабай эрэ ачыкынан көрө сырыттахпыт дии. Наар кэнсиэртэргэ, айар биэчэрдэргэ, гастролларга сылдьаҕын – тулаҥ барыта сырдык-ыраас, ырыа-хоһоон аргыстааххын. Билигин санаатахха, олох диэн кэрэ эрэ буолуохтааҕын курдук саныыр эбиппит. Сирдээҕи олох ыарахаттарын, охсууларын билбэтэхпит диэххэ сөп. Онуоха барытыгар Светлана Павловна ийэлии кыһаллан, биһиги туспутугар утуйар да уутун умнан туран үлэлээн, биһиэхэ кэрэ эдэр сааһы биллэрбитин   оччолорго өйдөөбөтөх да эбиппит. Онон, биһиги Светлана Павловнаҕа махталбыт муҥура суох.

Билигин олохпун «Туймаада» ансаамбыла суох хайдах да кыайан оҥорон көрбөт эбиппин. Эһиил тэриллибиппит 30 сыла туолуохтаах. «Туймаада» биһиги олохпутугар, ол иһигэр дьылҕабын оҥосторбор, наһаа элбэҕи биэрдэ.

– Көрөөччүлэр, чуолаан, эр дьон да диэххэ, эйиэхэ тапталларын билэр буолуохтааххын.

– Уруккум эбитэ буоллар, «ынырык буо» диэм этэ. Ити, оонньоон этэбин. Уопсайынан, саха киһитэ тапталын ыһа-тоҕо кэпсии сылдьыбат, улаханнык биллэрэ да сатаабат. Биллэн турар, көрөөччүлэрим болҕомтолоруттан күүс-уох ылынабын, үлэлиэх-хамсыах санаам өссө күүһүрэр. Артыыс киһи биир ыарыытынан наар болҕомто киинигэр сылдьара буолар. Ол миэхэ мэһэйдээбэт. «Дьон сөбүлүүр артыыскатабын, көрөөччүлэр миигин билэллэр, уопсай автобуска айанныа суохтаахпын, дьонтон атыннык таҥныахтаахпын», о.д.а. санаалар хаһан да охсуллан ааспаттар, улахамсыйбаппын. Биллэн турар, хас биирдии кэрэ аҥар курдук, куруук кыраһыабай, кэрэ көстүүлээх сылдьыахпын баҕарабын. Көрөөччүлэрбин олус сөбүлүүбүн, дьоҥҥо бэйэбинээҕэр ордук итэҕэйэбин.

– Репертуаргар ырыаларгын хайдах талаҕын?

– Светлана Павловна: «Эйиэхэ бу ырыа барыа», – диэтэҕинэ, ылынабын. Кини биһигини билэрэ бэрт буоллаҕа, рентген аппаратын курдук курдаттыы көрөр. Аҥардас мин куоласпар анаан төһөлөөх элбэх ырыаны ансаамбылга оҥорбута буолуой? Олортон биирдэстэринэн «Киэһээҥи ырыа» буолар. Уопсайынан, ырыаны чахчы сөбүлээтэхпинэ эрэ уонна дууһам тугу баҕарарын эрэ ыллыыбын. Ол иһин, репертуарбар олус элбэҕэ суох ырыалардаахпын.

– Артыыстар олоххут аҥарын гастролларга анаан кэллэххит. «Кыысчааным иитиитигэр ийэ быһыытынан ситэри арыллыбатым» диэн хом санаалар киирбэттэр этэ дуо?

– Кырдьык, оҕобун аймахтарбар, дьүөгэлэрбэр, устудьуоннарга хаалларан барар кэмнэрим элбэх этилэр. Ол эрээри, эн этэриҥ курдук санаалар киирбэт этилэр, эдэрбит да буолуо. Арай оҕобор истиҥ тапталбар уйдаран сырыттаҕым. Ол гынан баран, номнуо бэйэтэ кэргэн тахсан ыал буолбут кыыһым билигин: «Мин оҕолорбун хаһан да соҕотохтуу хаалларыам суоҕа», – диир.

Эн ансаамбылтан бара сылдьыбыккар эйигин элбэх киһи сүтүктээбитэ диэн билинэрим омун буолбата буолуо.

Олох устар, иннин диэки барар, үчүгэй уларыйыылар да тахсаллар. Киһи син биир наар биир туруктан сылайар кэмнэрдээх буолар. Кэргэн тахсан, дьиэбэр икки сыл «чуумпуран», «иһийэн» олордум. Ханна да үлэлии да, ыллыы да сатаабатым. Икки сыл олорон баран, тапталлаах «Туймаадабар» эргиллэн, салайааччыбын, кэлэктииппин, тулалыыр эйгэбин сонун харахпынан арыйдым. Кинилэри таптыырбын, убаастыырбын, кинилэр мин олоҕум сорҕолоро буолалларын өссө төгүл итэҕэйдим уонна бэйэбин дьоллоох киһинэн ааҕынным.Көрөөччүлэрбин олус таптыыбын. Кинилэри хаһан да албыннаабаккын. Кыра да сцена буоллун,-биэс да көрөөччүлээх кэнсиэр буоллун, куруук долгуйаҕын. Ол оннугар кэнсиэр кэнниттэн көрөөччүлэриҥ ытыстарын тыаһыттан сүгэһэргин түһэрбиттии, ис искиттэн чэпчээн хаалаҕын. Ол тухары куруук «Туймаадаҕын» саныыгын. Ансаамбылым туһугар үлэлии-хамсыы сылдьабын.

Дьахтар киһиэхэ хайа да бэйэлээх баай-дуол буолбакка, ийэ, кэргэн, оҕо таптала туохтааҕар да күндү буоларын кэргэммин кытары олорон өйдөөтүм. Кэргэним наһаа уустук үлэлээхпитин өйдүүр, өйүүр, ханна баҕарар тэбис-тэҥҥэ сылдьыһар. Үлэҕин уонна дьиэ кэргэҥҥин сатаан дьүөрэлиир буоллаххына, олоҕуҥ толору буолар. Мин иккиэннэрин таптыыр дьоллоох киһибин.   Ону күн-дьыл ыраатан истэҕинэ, өссө үчүгэйдик өйдүүр эбиккин. Дьиэ кэргэним дуу, үлэм дуу диэн талыы боппуруоһа миэхэ хаһан да турбат.  Светлана Павловна Иванова – «Туймаада» судаарыстыбаннай ырыа ансаамбыл дириэктэрэ, уус-уран салайааччыта, СӨ искусствотын үтүөлээх деятелэ:

«Кэрэ эталона» дииртэн туттуммаппын

  • Биһиги «Сарыал» ансаамбылтан туспа баран, 1987 сыллаахха «Туймаада» ырыа ансаамбылын тэриммиппит. Саргы Бугулова уонна Лина Акимова музыкальнай училище бастакы кууруһун устудьуонкалара, Лена Керемясова нуучча тылын учуутала, Мария Соболева педагогическай училищеҕа үөрэнэр этилэр. Оччолорго, билиҥҥи курдук, судаарыстыбаннай ансаамбыл буолуохпут диэн санаабат да этибит. Арай ыллыыр, дьону үөрдэр ыра санаа кынатыгар оҕустаран сылдьыбыппыт. Ансаамбыл толороругар сөптөөх ырыалар суохтара улахан мэһэй буолбута. Баар да буоллахтарына, бары кэриэтэ биир куоласка эрэ анаммыт ырыалар түбэһэллэрэ. Саргылаах Лина ансаамбылга кэлээттэрин кытта, кинилэргэ анаан репертуар оҥорон барбытым. Бастакы сылларбытыгар аппаратурабыт суоҕа, баянынан доҕуһуоллатан ыллыырбыт. Гастроллартан киирбит харчыны автобуспут төлөбүрүгэр уонна сцена арендатыгар биэрэр этибит. Бэйэбит туга да суох хааларбыт. Ону ол диэбэккэ, сылайбыппытын аахсыбакка үөрэн-көтөн, көтүөхпүтүн кыната эрэ суох буолан, гастроллаан кэлэрбит. Онон, Саргылаана «Туймаада» ансаамбыл аһыллыаҕыттан үлэлээбит биир бэриниилээх артыыскам буолар.Саргы аан бастакыттан аллараа куоласка сылдьыбыта. Кини бастыҥ педагог, камернай ырыаһыт Венера Сыллыроваҕа үөрэммит дьоллоох. Саргы киниэхэ үөрэммит буолан, намыһах тембрдаах, дорҕоону сымнаҕастык таһаарар, баархат куоластаах. Уопсайынан, ансаамбылга ыллыыр олус ыарахан, хас биирдии киһи бэйэтин партиятын солиһынан буолар. Бары уларыйа сылдьар тус-туспа партиялаахтар. Наар ансаамбылга эрэ ыллыыр артыыс хал буолуон, сылайыан сөп. Ол иһин, хара бастакыттан биирдиилээн нүөмэрдээх этилэр. Артыыс оччоҕо эрэ сайдар, репертуарын булунар, арыллар.   Ол иһин, биһиги кыргыттарбыт бары соҕотохтуу ыллыыр, кэнсиэртиир кыахтаахтар.“Туймаада” ансаамбыл Саха Өрөспүүбүлүкэтин, Россия, Япония, Франция, Польша, Италия, Бельгия уо.д.а. кэнсиэртиир саалаларыгар ситиһиилээхтик ыллаабытыгар Саргылаана Бугулова тус кылаата баарын бары билинэбит. Билигин, Саргылаана Бугулова– ансаамбылга биир сүрүн киһибит, көмөлөһөөччүбүт, эдэр артыыстарбыт туһугар эппиэтинэһи сүгэр эрэллээх үлэһиппит.
  • Саргылаана Бугулова «Санааларым» диэн айар киэһэтигэр истиҥ-иһирэх иэйиилээх ырыаларынан истээчилэрин үөрдүө диэн мин бүк эрэнэбин.
  • Саргы үлэтигэр наһаа бэриниилээх, киһи эрэнэр киһитэ, олус муударай. Киһи сүтэрбитин сыаналыыр, дойдутуттан тэйдэҕинэ ахтылҕаны билэр айылгылаах дии. Син ол тэҥэ киһиэхэ хаһан баҕарар тохтуу түһэн, олоҕун кэннин хайыһан көрөр, толкуйдуур кэмэ кэлэр. Онон Саргы ансаамбылтан бара сылдьыбытын оннук ылыммыппыт. Мин ансаамбылым хас биирдии ырыаһытын сөбүлүүбүн, убаастыыбын. Кинилэри кытары олох, дьылҕа туһунан төһө баҕарар киэҥник кэпсэтэбит, дьүүллэһэбит, бэйэ-бэйэбитин ситэрсэн биэрэбит.
  • Саргы ыллыырын ис-иһиттэн сөбүлүүр. Театрализованнай туруорууларбытыгар, киинэлэрбитигэр артыыс быһыытынан таһымнаахтык оонньуур. Ыллаабата буоллар, туох идэлээх буолуон сөп эбитэ буолла? Этэргэ ыарахан. Кини дьону бэйэтигэр тардар дьикти уратылаах. Солистка быһыытынан публикаҕа улахан ситиһиилээх. Дьахтар быһыытынан кэрэтинэн, харизматынан эр дьону абылыыр. Биһиги Саргыбыт эдэр сааһыттан кэрэ сэбэрэлээх, талба быһыылаах-таһаалаах, муодунайдык, стильнэйдик таҥнар, бэйэтин дьахтар быһыытынан көрүнэр, сөбүлүүр. Арааһа, хас биирдии дьахтар ити хаачыстыбалар баар буолуохтаахтарыгар кыһаллыахтааҕа эбитэ буолуо. Уопсайынан, Саргылаананы кэрэ сэбэрэ эталона диирбиттэн туттуммаппын. Сценаҕа кэтэр көстүүм быһыытын-таһаатын, өҥүн-дьүһүнүн толкуйдуурбутугар, таларбытыгар аан бастаан Саргыга хайдах олорорун көрөбүт. Иистэнньэҥнэр кэнсиэр таҥаһын аан бастаан киниэхэ тигэллэрин сөбүлүүллэр.
  • 1990-с дохсун сылларга ансаамбылга кэтэр таҥаспытын аан бастаан тиктибиппитин билигин да күндүтүк саныыбыт.   «Туйаара» диэн сыбаайбалаахтарга аналлаах маҕаһыынтан хара уонна өһөх кыһыл баархат атыылаһан, былаачыйа тиктибиппит. Дьэс алтанынан уонна өҥнөөх таастар киллэһиктээх илин кэбиһэр оҥорторон иилиммиппит.
Следите за самым важным и интересным в Telegram-канале и WhatsApp-группе ЯСИА