Хара нэһилиэгэр Петровка сэлиэнньэтигэр төрөөбүт, үөрэммит, улааппыт, дьарыктаммыт уолбут ситиһиилэриттэн улуус олохтоохторо үөрэбит, киэн туттуохпутун туттабыт. «Кыра, Хара да буолларбын, Сахам сирин аар-саарга аатырдыам», ‒ диэн Вася бигэ эрэллээх.
‒ Вася, үүммүт Олимпиада сылынан, республика уонна улуус 2015 сылга бастыҥ спортсменынан ааттаммыккынан истиҥ эҕэрдэ!
‒ Махтал! Республика уон чулуу спортсменын кэккэтигэр киирии ‒ улахан чиэс. Быйылгы даҕаны лауреаттар бары төрөөбүт республикаларыгар улахан ситиһиилэри аҕалбыт, норуокка биллибит дьоһун спортсменнар. Оттон миигин сыл саамай бастыҥынан талбыттара икки бүк үөрүүлээх. Итинник дьоһун ааты үһүс төгүлүн сүктүм. Итини улахан чиэһин таһынан, өссө улахан эппиэтинэс курдук өйдүүбүн. Сахам дьонун ити билиниилэрин чиэстээхтик толорорго үлэлиэм, өссө дьаныардаахтык дьарыктаныам.
‒ Эн 22 эрэ сааскар Европа чемпиона буоллуҥ, сахалартан бастакынан боксаҕа аан дойду үрүҥ көмүс мэтээлин иилинниҥ. Спорт үтүөлээх маастарын үрдүк аата иҥэрилиннэ. Ити ситиһиилэргин хайдах сыаналыыгын?
‒ Кырдьык, икки сыл анараа өттүгэр “2015 сылга эн Европа чемпиона, аан дойду призера, ону ааһан, спорт үтүөлээх маастара буолуоҥ” диэбиттэрэ буоллар, бука, итэҕэйиэм суоҕа этэ. Ол гынан баран, спортсмен үрдүктэн үрдүк ситиһиилэргэ дьулуһан иһиэхтээх. Улахан спорка кэлиэхпиттэн иннибэр итинник сыалы-соругу туруорунабын. Кыайыы эрэ туһугар үлэлиибин. Ол спортсмеҥҥа олус наадалаах. Бэйэбэр эрэлим үрдээн, улаатан иһэр.
‒ Аан дойду үрүҥ көмүс мэтээлэ эйиэхэ Олимпиадаҕа кыттар быраабы биэрдэ. Саха дьоно, биир дойдулаахтарыҥ Рио-де-Жанейроҕа Олимпийскай ооонньууларга Васяны көрөр буоллубут диэн үөрүүлэрэ улахан.
‒ Олимпиадаҕа путевка мин ааппар бэрилиннэ. Ол аата Россия сүүмэрдэммит хамаандатыттан 49 кг ыйааһыҥҥа мин эрэ киирсиэхтээхпин. Билигин даҕаны сыл аҥарыттан ордук кэм баар. Саха дьоно хаһан даҕаны быһа-хото, эрдэттэн кыайбыт хоппут-курдук саҥарбаттар, туттуналлар. Мин даҕаны ону тутуһабын. Ыалдьааччыларым наһаа күүрдүбэккэ кэтэһэллэрэ буоллар. Дьарыгым табыллыан наада, доруобуйа үчүгэйэ, эчэйии тахсыбата улахан оруоллаах. Олимпийскай программанан дьарыктанабыт. Бэлэмим туругуттан көрөн күрэхтэһиилэргэ кытыннарыахтара. Ханнык күрэхтэһиилэргэ кыттарбын билигин эппэппин. Арай Россия быйылгы чемпионатын көтүтэбин.
‒ Улууһуҥ дьоно-сэргэтэ эн спорка хайдах кэлбиккин билиэхтэрин баҕараллар.
‒ Сүүрүүлээх-көтүүлээх волейбол, баскетбол, футбол кыра эрдэхпиттэн сөбүлүүр оонньууларым. Эдьиийим Алена, убайдарым Коля уонна Миша спордунан дьарыктаналларын, күрэхтэһэллэрин көрөн улааппытым. Ийэм Людмила Иннокентьевна оскуолаҕа үөрэнэ сылдьан сүүрүүгэ оройуон күрэхтэһиилэригэр кыттара, аҕам Михаил Николаевич хайыһарга оҕолорго бастыыра. Онон биһигини хайаан да спордунан дьарыктаныҥ диэн такайаллара. Кыра кылаастан учууталларбыт, спортивнай лицейгэ үөрэнэрбитинэн, спорт ханнык эмэ көрүҥүнэн хайаан да дьарыктаныахтааххыт дииллэрэ. Убайым Мишаны көҕүйэн буоллаҕа буолуо, бастаан атах оонньууларыгар тренер Ильин Борис Николаевичка сылдьыбытым. Убайым Коля боксанан дьарыктанара. Оскуолаҕа киирэрбэр кини уопуттаах, республикаҕа бастыыр боксер этэ. Убайым курдук буолуохпун баҕарарым. Онон, алтыс кылааска Харатааҕы спортивнай лицейгэ Петров Афанасий Федорович салайар бокс секциятыгар киирбитим. Бастакы тренерим Афанасий Федорович миигин спорду таптыырга, бокс курдук уустук көрүҥҥэ бастакы хардыылары оҥорорбор угуйбута. Онон киниэхэ махталым муҥура суох. Билигин санаатахпына, кыра эрдэхпиттэн спорка анаммытым биллибит эбит. Хараҕа аҕам аймахтара Егоровтар элбэхпит. Бары спорт хайа эрэ көрүҥүнэн дьарыктаммыттара, бырааттарбыт-балыстарбыт билигин эмиэ дьарыктаналлар.
‒ Рингэҕэ бастакы тахсыыгын өйдүүгүн дуо?
‒ Өйдүүбүн. Саҥардыы дьарыктанан эрэрим. Алтыска үөрэнэрим. Бастакы күрэхтэһиибэр Афанасий Федорович Хаҥалас I Дьөппөнүгэр оҕолорго бастыыр иһин республика чемпионатыгар илдьибитэ. Тута бастакы киирсиибэр хотторбутум. Олус хомойбутум. Ол гынан баран ытаабатаҕым. Кыра эрдэхпиттэн ийэм хайаан даҕаны кыайыахтааххын, ситиһиэхтээххин диэн үөрэтэрэ-такайара. Онон ийэбэр кыайтардым диэн этэрбиттэн ордук хомойбутум. Ол хотторуу олохпор эрдээх буолуу кыымын сахпыта. Өссө күүскэ дьарыктанар буолбутум. Хайаан да чемпион буолуом диэн бигэ санаа киирбитэ. Дьарыгы олох көтүппэт этим.
‒ Саҥа дьылы ханна, хайдах атаардыҥ? Оскуолаҕа туох маскараат буолар этиҥий?
‒ Саҥа дьыл – дьиэ кэргэн бырааһынньыга. Сыл аайы дьиэбэр кэлэ сатыыбын. Онон, үгэс быһыытынан быйыл даҕаны, Хараҕа дьоммун кытта көрүстүм. Ахсынньы 30 күнүгэр “Айыллааҥҥа” Саҥа дьыл бырааһынньыгар сылдьыбытым. Дьоммун-сэргэбин, табаарыстарбын кытта бииргэ бырааһынньыктаатым. Нэһилиэк баһылыга Дария Назарова “Хара нэһилиэгин бастыҥ спортсмена” диэн номинация туттарбытын нэһилиэгим дьоно-сэргэтэ спорка ситиһиилэрбин үрдүк сыаналааһына диэн ааҕабын.
‒ Туохха итэҕэйэҕиний, нууччалыы эттэххэ, төһө суевернайгыный?
‒ Ийэм, аҕам наар алгыы хаалааччылар. Саамай чугас дьонум, ыалдьааччыларым кинилэр буоллахтара дии. Кинилэр үөрэхтэринэн сахалыы сиэринэн хас биирдии улахан күрэхтэһии иннинэ арыылаах алаадьынан, кымыһынан сирбин-уоппун аһатабын. 2012 сылтан «эгрегор» диэн өйдөбүлгэ итэҕэйэр буолан эрэбин. Бу эттиктэр киһи үчүгэйи санаатаҕына үөскээн, баҕа санаа туоларыгар көмөлөһөллөр. Кэнники кэмҥэ “мин күүстээхпин”, “мин чемпиоммун” диэн испэр хатылыыбын.
Киһи туох эрэ баҕа санаалаах уонна баҕа санаата туоларыгар үлэлэһэр буоллаҕына хаһан эмэ син биир тугу эрэ ситиһэр. Өссө төгүл этэбин: мин ситиһиим – бүтүн хамаанда сырата-сылбата. Өйөбүлэ суох кыайыыга тиксэр уустук. Тренерим Артур Иннокентьевич Пахомов – эһэм кэриэтэ киһим. Биллиилээх боксербут Георгий Балакшин эмиэ куруук көмөлөһөр, сүбэлиир. Улууспут баһылыга Николай Прокопьевич, нэһилиэкпит баһылыга Дария Ивановна өрүү өйүүллэр. Итинник дьонноох-сэргэлээх буоламмын, мин бэйэбэр эрэллээхпин.
‒ Олимпиада чугаһаан иһэр. Ити улахан күрэхтэһиигэ бэлэмнэнииҥ хайдах саҕаланна?
‒ Ааспыт сыл бүтүүтэ, ахсынньыга, дойду сүүмэрдэммит хамаандатыгар сылдьааччылар Кубаҕа Варадеро диэн куоракка дьарыктанныбыт. Манна ити кэмҥэ 40-50 кыраадыс тымныы этэ. Антах 30 кыраадыс куйаас. Сөтүөлээбиппит. Дьокуускайга ахсынньы 27 күнүгэр кэлбитим. Бу тохсунньу 10 күнүттэн Арменияҕа Цахкадзор спортивнай базаҕа эрчиллэ барабын. Бу Еревантан 55 км тэйиччи, Тегенис диэн хайа тэллэҕэр, муораттан 2000 м үрдүккэ турар улахан спортивнай комплекска Олимпиадаҕа бэлэмнэнии маҥнайгы түһүмэҕэ саҕаланар. Дьарык сыала ‒ эти-сиини бэлэмнээһин. Тренербинээн Артур Иннокентьевичтыын сылдьабыт. Биһигини кытта Михаил Хатылыков, Айтал Дьяконов эмиэ бараллар.
‒ Дьоҥҥор-сэргэҕэр тугу баҕарыаҥ этэй?
‒ Барыгытыгар туруктаах олоҕу баҕарабын. Ордук эдэр ыччаты, оҕолору саҥа сылтан спордунан дьарыктаныҥ, чөл олоҕу тутуһуҥ диэн ыҥырабын. Саҥа сыл саҥа олоҕу саҕалыырга кыаҕы биэрэр, онон баҕа санааҕыт барыта туолуохтун! Түмсүүлээх, дойдубутугар бэриниилээх буолуоҕуҥ! Миэхэ ыалдьар, көмөлөһөр дьоҥҥо барыгытыгар барҕа махтал!
‒ Вася, Олимпиада сылыгар чыпчаал ситиһиилэри баҕара хаалабыт! Этэҥҥэ сырыт!
‒ Махтал!
Афанасий ИЛЛАРИОНОВ
