Билигин Госдумаҕа бу федеральнай сокуон барылын иккис ааҕыыга бэлэмнииллэр. Онон Саха сирин депутаттара өрөспүүбүлүкэ интэриэһэ учуоттанарыгар бары күүһү уураллар. Парламентарийдар Госдума сис кэмитиэттэригэр, политическай фракциялары кытары кэпсэтии ыыттылар. Парламентарийдар Госдума сир сыһыаннаһыыларыгар сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Алексей Русскиҕы кытта көрүстүлэр. Маны таһынан Москваҕа бу боппуруоска Галина Данчикова салалтатынан СӨ бырабыыталыстыбатын оробуочай бөлөҕө үлэлэстэ. Онон өрөспүүбүлүкэ салалтата Саха сирин олохтоохторун интэриэһин көмүскүүр Ил Түмэн этиилэрин сокуон барылыгар киллэртэрэргэ күүһү түмэр.
Ил Түмэн спикерэ Александр Жирков уонна Бырабыыталыстыба бэрэссэдээтэлэ Галина Данчикова РФ Уһук Илин сайдыытын министиэристибэтигэр министри солбуйааччы Кирилл Степановы кытта көрүстүлэр. Көрсүһүүгэ Ил Түмэнтэн сис кэмитиэт бэрэссэдээтэлэ Владимир Прокопьев кытынна.
Спикер Александр Жирков бэлиэтииринэн, Саха сирэ “Уһук Илиҥҥэ сири түҥэтии туһунан» сокуон барылыгар бэйэтин этиилэрин киллэрбит соҕотох регион буолар. Өрөспүүбүлүкэ туох-ханнык иннинэ саҥа сокуон түһүмэхтээн киириитин туруорсар. Бастаан утаа биир гектар сири анааһын механизмын Уһук Илин субъектарын биирдиилээн муниципальнай тэриллиилэригэр боруобалыырга. Иккис уочаракка — Уһук Илин уокурук олохтоохторугар, ол эрэ кэнниттэн атын регион дьоно кыттыһар усулуобуйалара көрүллүөхтээх. Сир учаастагын ылыыга тэҥинэн хас да киһи сайабылыанньа түһэрдэҕинэ, урут тиксэр быраап олохтоох киһиэхэ бэриллиэхтээх.
РФ Уһук Илин сайдыытыгар министри солбуйааччы Кирилл Степановы кытта көрсүһүүгэ федеральнай сокуон барылыгар Ил Түмэн киллэрбит этиилэрин биир-биир ырыттылар. Холобур,РФ Хоту сир, Сибиир, Уһук Илин аҕыйах ахсааннаах төрүт омуктара түөлбэлээн олорор уонна хаһаайыстыбаннай үлэни ыытар сирдэрин ураты статустаан, бу сирдэргэ учаастагы түҥэтиини бопсор туһунан боппуруос көтөҕүллэр. Бу этии учуоттанарыттан, сокуон барылыгар Саха сириттэн төһө иэннээх сир хапсара быһаччы тутулуктаах. Хоту аҕыйах ахсааннах төрүт омуктар олорор, хаһаайыстыбаларынан дьарыктанар сирдэрэ өрөспүүбүлүкэ сирин уопсай иэниттэн 39% ылар, ол эбэтэр 121 мөл .гаттан ордугу. Өскөтүн ити көннөрүү киирбэт түгэнигэр, өрөспүүбүлүкэ сирин-уотун 59% бу сокуон дьайыытыгар хапсар туруктаах (182 мөл. тахса га сир). Оттон биһиги этиибит учуоттаннаҕына, Саха сирин территориятын 20% сокуон дьайыытыгар түбэһиэ. Маны таһынан, аҕыйах ахсааннаах омуктар түөлбэлээн олорор, хаһаайынныыр сирдэригэр олохтоох нэһилиэнньэ мунньах эбэтэр референдум ыытан, бу уларыйыыга сөбүлэспэтин биллэрдэҕинэ, манна сир учаастагын биэриини акаастыыр туһунан этиллэр.Итини сиргэ сокуон барылыгар хостонор баайдаах, саппаастаах сирдэргэ учаастагы биэриини бопсор.
Өссө биир суолталаах көннөрүү – сокуон барылыгар «олохсуйуу цензын» киллэрии. Саха сирин этиитинэн, биэс сылынан сир учаастага Уһук Илин сиригэр-уотугар бастайааннай олоро кэлбит дьоҥҥо эрэ босхо бас билиигэ бэриллиэхтээх. Бастакы уочаратынан босхо сир учаастактара олохтоох дьоҥҥо бэриллиэхтээхтэрин туһунан этии оҥоһуллубута. Сир учаастага аналынан туһанылларын бэрэбиэркэлииргэ кэтэх хаһаайыстыбаҕа, биирдиилээн олорор дьиэ тутуутугар, бааһынай хаһаайыстыбатыгар уонна фермер үлэтигэр, тыа хаһаайыстыбатын оҥорон таһаарыытыгар, ону сэргэ РФ субъегын сокуонунан быһаарыллыбыт үлэ атын көрүҥнэригэр анаан бэриллэрин быһаарарга этиллэр.
Ил Түмэн депутаттара РФ Конституциятынан уонна федеральнай сокуоннарынан «федеральнай уокурук» өйдөбүлэ олохтоммотоҕор сигэнэн, сокуон барылын аатыгар уларытыылары киллэрэргэ эттилэр. Манан сибээстээн, сир учаастактарын биэрии судургу бэрээдэгэ дьайыахтаах РФ субъектарын аатын ыйары наадалааҕынан ааҕаллар. Ону сэргэ сокуон барылыгар нэһилиэнньэлээх пууннарга уонна муниципальнай тэриллиилэргэ сыһыаннаах терминнэр туттуллаллар. Ол эрээри Уһук Илин субъектарын үгүс өттүгэр олохсуйбут сыһыаннаһыылар уонна национальнай үгэстэр баалларынан, тыа сирин нэһилиэнньэлээх пууннарын уонна тыа сирин поселениеларын кыраныыссалара сөп түбэспэттэр. Чаастатык сир иэнэ уонунан төгүл араастаһар. Онон сир учаастактарын биэриигэ сири-уоту чопчулааһын ирдэнэр, ол иһигэр федеральнай сокуон барылын аатын чааһыгар.
«Уһук Илиҥҥи гектар туһунан” федеральнай сокуон барылыгар үлэ билигин эрэ кэлэн саҕаламматаҕа. Санатар буоллахха, РФ Бырабыыталыстыбатын вице-премьерэ Юрий Трутнев былырыын тохсунньу 19 күнүгэр Владимир Путиҥҥа биир га сири биэрэр туһунан этиини иһитиннэрбитэ. Бу сокуон барыла оҥоһуллуон иннинэ Ил Түмэн уонна өрөспүүбүлүкэ ситэриилээх былааһа РФ Уһук Илин сайдыытын министиэристибэтигэр кэккэ этиини оҥорон ыыппыта.Туһааннаах сокуон барыла 2015 сыл ахсынньы 18 күнүгэр Госдумаҕа бастакы ааҕыыга киириитигэр Саха сирин этиилэрэ учуоттаныллыбыттара. Ол курдук, босхо сир РФ гражданнарыгар эрэ бэриллэрин уонна бу учаастак аналынан туттуллар буоллаҕына, бэйэ бас билиитигэр бэриллэр усулуобуйата көрүллэр.
Бу ааспыт кэм устата нэһилиэнньэ ортотугар өйдөтөр-быһаарар үлэ ыытылынна, Ил Түмэҥҥэ кэккэ дьүүлэһии барбыта. Ааспыт сыл алтынньы 8 күнүгэр парламент сир сыһыаннаһыыларыгар, айылҕа ресурсаларыгар, экологияҕа сис кэмитиэтин киэҥ ыҥырыылаах мунньаҕы ыыппыта. Алтынньы 14 күнүгэр Ил Түмэн уочараттаах пленарнай мунньаҕар “Уһук Илиҥҥи федеральнай уокурукка сир учаастагын биэрии уратыларын туһунан» федеральнай сокуон барылыгар үлэни тэрийэр туһунан” Ил Түмэн уурааҕа ылыллыбыта. Бу уураахха сөп түбэһиннэрэн норуот депутаттара, ситэриилээх былаас бэрэстэбиитэллэрэ уонна уопсастыбаннас кыттыылаах ведомстволар икки ардыларынааҕы оробуочай бөлөх тэриллибитэ. СӨ Бырабыыталыстыбатыгар уопсастыбаннас киэҥ дьүүллэһиитин тэрийэригэр сорудах бэриллибитэ. Итиэннэ сэтинньи 15 күнүгэр диэри Ил Түмэҥҥэ бу сокуоҥҥа этиилэри түмэн киллэрэр туһунан ыйыллыбыта. Өрөспүүбүлүкэ суолталаах айылҕа ураты харыстанар сирдэригэр-уоттарыгар уонна Аҕыйах ахсааннаах омуктар үгэс сирдэрин туһаныыга быраабы бигэргэтии түмүктэниэхтээх. Бырабыыталыстыбаҕа СӨ судаарыстыбаннай регистрация, кадастр, картография федеральнай управлениетын кытары судаарыстыбаннай, муниципальнай бас билиигэ баар сир учаастактарыгар, сирдэригэр ырытыы оҥорон киллэрбиттэрэ.
Бу уураахха сөп түбэһиннэрэн норуот депутаттара, ситэриилээх былаас бэрэстэбиитэллэрэ уонна уопсастыбаннас кыттыылаах ведомстволар икки ардыларынааҕы оробуочай бөлөх тэриллибитэ.
Ахсынньы 10 күнүгэр парламеҥҥа сир сыһыаннаһыыларыгар сис кэмитиэтит киэҥ ыҥырыылаах мунньаҕар алтынньы 14 күнүнээҕи парламент уурааҕын туолуутун дьүүллэспиттэрэ. Ахсынньыга уочараттаах пленарнай мунньахха парламент Госдумаҕа этиилэрин киллэрэрин туһунан уураахтар ылыллыбыттара. Маны сэргэ улуустарга билигин сир учаастагын бас билии быраабыгар докумуоннары толоруу барар. График быһыытынан судаарыстыбаннай регистрация, кадастар, картография федеральнай сулууспатыгар бары наадалаах сибидиэнньэлэр ыытылыннылар.
Спикер Александр Жирков бэлиэтээбитинэн, сокуон барылыгар хас биирдии көннөрүү, этии сиһилии дьүүллэһиллибит. Ил Түмэн оробуочай бөлөҕө федеральнай сокуон барылыгар Саха сирин этиилэрин Госдумаҕа туруорсууга үлэтин салгыыр. Парламентарийдар Госдума сир сыһыаннаһыыларыгар ис кэмитиэти сэргэ Анатолий Аксаков бэрэссэдээтэллээх экономическай политикаҕа, инновационнай сайдыыга уонна предпринимательствоҕа, Николай Харитонов бэрэссэдээтэллээх регион политикатыгар, Хоту сир уонна Уһук Илин проблемаларыгар сис кэмитиэттэри кытта күүскэ үлэлиэхтэрэ. Ону сэргэ политическай партиялар фракцияларын кытта үлэ ыытыллар. Ил Түмэн депутаттара өрөспүүбүлүкэ олохтоохторун интэриэһин Госдумаҕа туруулаһыыга үлэлэрэ салҕанар.
Ил Түмэн пресс-сулууспата
