28 Кулун тутар 28.03
  • -11°
  • $ 92,59
  • 100,27

Тыа сирэ: быһыт, баһаар, балыыһа

13:03, 02 августа 2018
Текст:
Читайте нас на
Яндекс Новости
ЯДВ

Үгүс улуус билигин сайдыытын стратегиятын бэйэтин эрэ эргимтэтинэн көрөр, дьиҥэр, ыаллыы сытар улуустарын кытары биир былааннаах буолуохтаах”, — диэн иһитиннэрдэ Ил Дархан э.т. Айсен Николаев Намҥа уонна Уус Алдаҥҥа сырыытын кэмигэр. Нам, Уус Алдан – тыа хаһаайыстыбатынан дьарыктанар, Өлүөнэ өрүс сүнньүнэн быысаһан олорор ыаллыы улуустар. Кинилэр сайдыыларын тосхоллоро туохханый?


“Стратегияларгыт сыыһалаахтар»

Айсен Николаев Ил Дархан эбээһинэһин толорооччунан ананыаҕыттан өрөспүүбүлүкэ 2030 с. диэри сайдыытын стратегиятын РФ бэрэсидьиэнэ Владимир Путин ыам ыйынааҕы саҥа ыйааҕыгар олоҕуран уларытыахха наадатын өрүү этэр. Онуоха хас биирдии улуус, оройуон этиилэрин киллэриэхтээҕэ. Айсен Сергеевич ааспыт ыйтан улуустарга сылдьан социальнай-экэнэмиическэй сайдыыга улахан кэпсэтиилэри ыытарын саҕалаабыта.

Бу ааспыт өрөбүллэргэ Намҥа, Уус Алдаҥҥа тахса сырытта. Улуустар стратегияларыгар сыһыаран, бары кэриэтэ биир сыыһалаахтарын, бары бэйэлэрин эрэ эргимтэлэринэн сайдыы суолун тобулалларын ыйда.

— Нам, Уус Алдан уонна да атын улуустарга стратегияны оҥорууга биир сыыһа баар: сайдыыны биир улуус эрэ иһинэн көрөбүт. Ыаллыы сытар улуустары кытары сыһыары тутан көрбөппүт. Холобур, Нам улууһа Хаҥалаһы, Горнайы, Мэҥэ Хаҥалаһы, Дьокуускайы кытары биир тиһиктээхтик сайдыахтаах. Оттон Уус Алдан илин эҥээр улуустарын кытары ситимнэһэр биир бырагыраамалаах буолуохтаах. Өскөтүн биһиги маннык хардарыта былааннааһыны оҥордохпутуна, улуустар сайдалларыгар көдьүүстээх буолуо этэ,

— диэн бэлиэтиир Ил Дархан э.т. Айсен Николаев.

Быһыттар быыстарынан

Тыа хаһаайыстыбата мелиорацияны кытары ыкса сибээстээх. Билигин өрөспүүбүлүкэҕэ мелиоративнай үлэлэри үксүн Мелиорация уонна тыа хаһаайыстыбатыгар ууну хааччыйыы управлениета ыытар. Бу үлэлэри ыытыыга анал бырагыраама баар. 2012 сылтан биэс сыл устата бүддьүөттэн 2,1 млрд солкуобай, федеральнай хааһынаттан 41 мөл. солк. ороскуоттаммыт.

Оттон быһыттары оҥоруунан, араас тутууну ыытыынан Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтин иһинэн үлэлиир анал дирекция дьарыктанар. Манна сыһыаран эттэххэ, 2013 сылтан тутууга үбүлээһин кыччаан, быһыттар билигин алдьанан-кээһэнэн иһэллэр. Ону сэргэ сылтан сыл сири угуттааһын кээмэйэ эмиэ кыччаан иһэр. Билигин өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн тыа хаһаайыстыбатын сирдэриттэн 60 % эрэ туһаныллар.Уу чугаһа ордук

Айсен Николаев ол иһин Уус Алдаҥҥа сырыытын кэмигэр илин эҥээр улуустар баһылыктарын, мелиорацияҕа сыһыаннаах тэрилтэлэр салайааччыларын мунньан кэпсэттэ. Мунньахха кини тыа хаһаайыстыбатын сайдыыта мелиоративнай үлэтэ суох сатамматын бэлиэтээн эттэ.

— Тыа хаһаайыстыбатын сайдыытын мелиорацията суох хайдах да өрө көтөхпөппүт. Мунньахха Уус Алдан улууһун эрэ буолбакка, өрөспүүбүлүкэҕэ мелиорация туругун барытын көрдүбүт. Билигин өрөспүүбүлүкэҕэ баар быһыттар, носуостар бары кэриэтэ хапытаалынай өрөмүөҥҥэ наадыйаллар. Ону таһынан, сири угуттааһын улахан суолталаах. Мелиоративнай систиэмэни сөргүтүөхпүтүн наада. Аны туран билигин үгүс сиргэ мелиоративнай үлэлэр барбыттарын кэннэ, ол сир туһаныллыбакка хаалар. Угуттаммыт сир хайаатар да туһаҕа тахсыахтаах. Иккиһинэн, быһыттары тутуу, оҥоруу нэһилиэнньэҕэ куттал суох буолуутун үөскэтэр. Быйыл Чурапчы улууһугар сааскы халаан уута кутталлары үөскэтэ сырытта. Нэһилиэнньэ, олохтоох дьаһалта көмөтүнэн аллараа олорор нэһилиэктэр ууга барбатылар. Онон маннык балаһыанньа үөскээбэтин туһугар гидротехническэй тутуулары барыларын чөллөрүгэр түһэриэхпитин наада,

—диэн бэлиэтээтэ.

Баһаар: уоттааччы – киһи, умулларааччы – киһи

Ил Дархан э.т. Айсен Николаев иккис улахан мунньаҕын Нам улууһугар ыытта. Манна ойуур баһаарын умулларыыга Ыксаллаах быһыы-майгы хамыыһыйатын мунньаҕын ыытта.

— Россия үрдүнэн ойуур баһаарыгар биһиэхэ уустук балаһыанньа үөскээбитэ. Ол эрээри билигин балаһыанньа тупсан эрэр. Холобур, Нам улууһун баһаара Ойуур харыстабылын, Ыксаллаах быһыы-майгы сулууспатын, бэйэ баҕатынан ойуур баһаарыгар үлэлиир олохтоох дьон көмөтүнэн аҕыйатылынна. Салгыы умулларыахтара диэн эрэнэбин. Билиҥҥи туругунан, Горнай улууһугар уустук. Манна Читаттан эбии биригээдэ кэлбитэ. Бүлүү бөлөх улуустар баһаары умулларыыга сөптөөх үлэ ыытаннар, билигин уот намыраата. Уопсай ылан көрдөххө, өрөспүүбүлүкэҕэ билигин балаһыанньа лаппа туруктанна. Куйаас күннэр ааһаннар, ойуур баһаарын кутталлаах кэмэ ааста. Хотугу улуустарга Эдьигээҥҥэ, Абыйга куттал баар. Ол эрээри от ыйын курдук буолуо суоҕа. Ойуур баһаарын 30% киһи буруйуттан таҕыста. Онон билигин уонна инникитин буруйдаахтар күүскэ накаастаныахтара,

— диэн иһитиннэрэр Айсен Николаев.

“Туризм, Нам холобурунан”

Хаҥаласка, Аммаҕа, Намҥа, о.д.а. улуустарга туризм күүскэ сайдан эрэр. Сылтан сыл өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн саҥа базалар, сынньанар сирдэр эбиллэн иһэллэр. Биһиэхэ Арассыыйаттан эрэ буолбакка, тас дойдуттан кытары кэлэн сынньанан бараллар. Айсен Николаев Нам улууһа урбаанньыттарын өйөөн, билигин саҥа кэрдиис кэмҥэ тахсан эрэрин бэлиэтээтэ.

— Өрөспүүбүлүкэҕэ туризм тылга эрэ буолбакка, дьиҥ-чахчы олоххо киирэн эрэр. Манан дьарыктанар урбаанньыттар баар буоллулар. Кинилэр судаарыс­тыбаттан улахан көмөтө суох бэйэлэрэ атахтарыгар туран үлэлээн эрэллэрин хайгыы көрөбүн. Анал бырагыраама оҥорон, туризмы туспа салаа курдук көрөн, сайыннарыахпытын наада,

— диэн этэр кини.

“Настаабынньыкпыт суох”

Айсен Николаев Нам улууһунааҕы балыыһа кэлэктиибин кытары көрсөн, доруобуйа харыстабылыгар быраастар санааларын, этиилэрин иһиттэ.

Кэпсэтии кэмигэр кэлэктиип тыа сиригэр кыра ФАП-нар ыһыллыбакка олорбуттара олус сөптөөөҕүн, “Земскэй доктор”, “Сельскэй фельдшер” бырагырааматынан туһанан эдэр исписэлиистэр тыа сиригэр олохсуйа хаалалларын, электроннай уочаракка дьон-сэргэ кэбэҕэстик үөрэммитин бэлиэтээн эттилэр. Ону сэргэ диспансеризацияттан УЗИ өҥөтүн ылбыттара үлэни атахтыырын бэлиэтээтилэр. Эдэр быраастар настаабынньык тиийбэтин этэллэр.

Ахсыс Оонньуулар – Бороҕоҥҥо

Айсен Николаев Уус Алдаҥҥа сырыытын кэмигэр Саха сирин норуоттарын ахсыс спортивнай оонньуулара 2022 с. от ыйын 4-9 күннэригэр Уус Алдан улууһугар ыытыллыахтарын туһунан иһитиннэрдэ. Бу туһунан кини анал ыйааҕа от ыйын 27 күнүгэр тахсыбыта.

Санатан эттэххэ, быйыл Аммаҕа буолуохтаах сэттис Оонньуулар эһиил 2019 с. көһөрүллүбүттэрэ. Онон сибээстээн, аныгыскы Оонньуулар хаһан буолаллара чуолкайа суох этэ.

Аграфена Кузьмина, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru

Следите за самым важным и интересным в Telegram-канале и WhatsApp-группе ЯСИА