29 Кулун тутар 29.03
  • -15°
  • $ 92,26
  • 99,71

Тутууну тэрийэр Оргунуоп

16:52, 01 августа 2018
Текст:
Читайте нас на
Яндекс Новости
ЯДВ

Билигин судаарыстыба көмөтүнэн киһи туох-ханнык бырагыраамаҕа хапсан дьиэлэниэн, олорор усулуобуйатын тупсарыан сөбүн туһунан дьон ситэри билбэт. Ол иһин Тутааччы күнүн көрсө, Тутуу уонна архитектура миниистирин солбуйааччы Павел Аргунову кытта көрсөн, дьиэ атыылаһарга, туттарга туох-ханнык субсидия баарын туһунан кэпсэттибит.


Чэпчэтиилээх ипотека

— Павел Анатольевич, дойду бэрэсидьиэнэ В. Путин ипотека кирэдьиитин 7% диэри түһэрэргэ ыам ыйынааҕы ыйааҕар сорудахтаан турар, ол биһиэхэ хаһан олоххо киириэй?

— Дорообо, 2018-2022 сылларга иккис уонна үһүс оҕону төрөппүт ыалга ипотекалара 6% диэри аччаан биэрэр. Итиниэхэ федеральнай бүддьүөттэн бааннарга субсидия көрүллэр. 2018 с. тохсунньу 1 күнүттэн 2022 с. ахсынньы 31 күнүгэр диэри иккис оҕо төрөөтөҕүнэ, ипотекаларын үс сыл тухары 6% төлүүллэр, үһүс оҕо күн сирин көрдөҕүнэ, биэс сыл ипотекалара 6% ааҕыллар. Холобур, 20-30 сыллаах ипотека кирэдьиититтэн кинилэр үс, эбэтэр биэс эрэ сыл чэпчэтиллибит бырыһыанынан туһанар бырааптаахтар. Ийэ оҕотун көрөн олорор кэмигэр 9% ипотека 6% диэри итинник аччаан биэрэр.

Уопсайынан, кэлэр 1-2 сыл иһигэр ипотека Арассыыйа үрдүнэн 7% диэри түһэрэ күүтүллэр. Ол дойду Киин баана туруорар бырыһыаныттан, инфляция кээмэйиттэн быһаччы тутулуктаах. Былырыын инфляция 1,5% этэ, онон, кирэдьиит бырыһыана эмиэ түһүөхтээх.

Дьиэ атыылаһарга – субсидия

— Билигин дьон судаарыстыба көмөтүнэн дьиэлэниэн сөп дуо?

—Бырагыраамма син элбэх эрээри, үбүлээһин лаппа кыччаан турар. Холобур, 36 саастарыгар диэри эдэр ыаллары дьиэнэн хааччыйарга 30%-нын судаарыстыба төлүүр. Сылга 450-500 ыал маннык субсидиянан туһанар. Былырыын 945 ыал итинник дьиэлэннэ. Ыал хас оҕолооҕуттан көрөн 500 тыһ. -1 мөл. солк. диэри субсидия бэриллэр. Бырагыраамаҕа оҕолоох аҥаардас ийэлэр, аҕалар эмиэ киирсэллэр.

Ону таһынан, сэрии бэтэрээннэригэр, огдооболорго 2 мөл. 300 тыһ. солк. субсидия бэриллэр. Сорох огдооболор дьиэлэрин атыылаан, оҕолоругар, сиэннэригэр биэрэн баран, иккистээн уочаракка турааччылар. Кинилэр сокуон быһыытынан 5 сыл кэнниттэн биирдэ хаттаан уочаракка турар бырааптаахтар.

1,2 группалаах инбэлииттэр дьиэ атыылаһалларыгар 1 мөл. 700 тыһ. солк. субсидия баар. 2005 с. диэри уочаракка турбут Чечняҕа уо.д.а. сиргэ сэриигэ сылдьыбыт бэтэрээннэр, байыаннай сулууспаттан биэнсийэҕэ тахсыбыт, радиацияттан эмсэҕэлээбит дьон эмиэ дьиэнэн хааччыллаллар.

Уһук хоту оройуонтан соҕуруу көһөн барар дьон кыбартыыраларын муниципальнай тэриллиигэ туттардахтарына, ортотунан 1,5-2 мөл. тиийэ субсидия ылар кыахтаахтар. Билигин учуокка 26 000 киһи турарыттан, сыл ахсын сүүһэ субсидия ылар.

Хаарбах дьиэттэн көһөрүү 2019 с. үбүлэнэн, 2025 с. диэри өссө күүскэ үлэлиэ.

Бырыһыана суох кирэдьиит

Чааһынай дьиэни туттууга 55 диэри ­саастаах дьоҥҥо  бырыһыана суох 500 тыһ. – 1 мөл. солк. тиийэ суумалаах кирэдьиит бэриллэр. Сыл ахсын 230-250 киһи итинник кирэдьиитинэн туһанар.

Сыл аайы 500-600 тулаайах оҕолору дьиэнэн хааччыйабыт. Ортотунан уочараттарын 3 сыл күүтэллэр.

Ону таһынан, өлүүлэһэн тутууга харчыларын уган баран албыннаппыт, тутааччы моҥкуруут барбыт түгэнигэр, судаарыстыба сүтэрбит үптэрин кээмэйинэн көрөн субсидия биэрэр.

Аҕыйах ахсааннаах хотугу норуоттары сокуон быһыытынан, төрүт олорор сирдэригэр босхо дьиэнэн хааччыйаллар.

Сыана муҥутаан түһэн турар

— Билигин Дьокуускайга хаһааҥҥытааҕар да элбэх дьиэ тутуллар, ырыынак туолан турар эрээри, саҥа дьиэҕэ сыана тоҕо түспэтий?

— Мантан ордук дьиэ сыаната салгыы түһэр кыаҕа суох. Оччотугар тутуу тэрилтэтэ ороскуотун сатаан саппат кутталга киирэр. Билигин кв.м. саамай намтаабыта 55 000 солк. Өлүүлэһэн тутуу ырыынагар быйыл сокуоҥҥа улахан уларыйыы киирэн, төттөрүтүн кэлэр сылларга саҥа уонна иккис ырыынакка сыана 20% ­тиийэ үрдүөн сөп. Судаарыстыба дьиэ сыанатын хонтуруоллуур кыаҕа суох, онон, биисинэс атыы-эргиэн сокуонунан бу ырыынак үлэлиир.

Табаҕа тоҕойугар – «Хотугу мозаика»

— Дьон олорор дьиэтэ куоракка конструктор курдук тутуллар эрээри, таас джунгли быыһыгар Дьокуускайга соҕотох пааркабыт өрөбүллэргэ аһары туолар. Атын куораттарга хас оро­йуон аайы пааркалаахтар, дьэрэкээн сибэккилээх, беседкалаах ботаническай сад, светомузыкальнай фонтан бар дьон сөбүлээн сынньанар сирэ. Итинник эбийиэктэр биһиэхэ хаһан баар буолуохтарай?

— ХИФУ диэки 79 кыбартаалга Каландаришвили, Ойуунускай, Белинскэй уулуссалар быһа охсор сирдэригэр төгүрүк хонууга эдэр ыччат роликтыыр, бэлэсипиэт тэбэр, сынньанар сирэ тутуллуохтаах. Ону таһынан, Табаҕа тоҕойун диэки «Хотугу мозаика» кафелаах, эрэстэрээннээх, араас аттракционнаах дьиэ кэргэнинэн сынньанар туристическай киин тутуллуохтаах. Урбаанньыттарга усулуобуйа тэрийэн, уутун, гааһын, уотун барытын тартыбыт. Билиҥҥитэ онно быанан салгыҥҥа көтөр,  мастан маска хатаастар, араас мэһэйдэри туоруур паарка аһыллан үлэлии турар.

Дьиэ тутуу, уолу төрөтүү

 Тутааччы быһыытынан, тус бэйэҥ тугу туппуккунуй? Хайдах дьиэҕэ олороҕунуй? Эр киһи дьиэ тутуохтаах, мас олордуохтаах уонна уол оҕону төрөтүөхтээх дииллэр.

— Мин 15 сыл анараа өттүгэр ыал буолан Покровскайдыыр суолга 8х5 иэннээх чааһынай дьиэ туттубутум. Биир уол уонна кыыс оҕолоохпут. Үлэҕэ сылдьарга, оҕолору таһарга ыраах диэн дьиэбитин атыылаан, куоракка кыбартыыра атыыласпыппыт. Кэлин ДСК диэки учаастак ылан, биир этээстээх даача туттан олоробут, онно кыстыыбыт. Олорон истэхпит аайы кыараҕас диэн иккис этээстээн, сыһыары тутуу эбэн биэрбиппит, кэлин дьиэ тус-туһунан хамсыыр эбит. Эрдэттэн былааннаан биир акылааттаан туппутум буоллар диэн сороҕор кэмсинэ саныыбын.

 Тутааччы идэтин хайдах талбыккыный?

— 1995 с. үөрэххэ киирэрбэр дьон бары экэнэмиис, юрист үөрэҕэр туттарсар этэ. Ол иһин аҕам тутуу эйгэтигэр СГУ ИТФ ­киирэрбэр сүбэлээбитэ. Министиэристибэҕэ үлэм бырайыактыыр, оҥорон таһаарар тутуу үлэтэ буолбатах, сүрүннүүр-салайар, дьону кытта үлэ.

Саханы барытын үс хочоҕо түмтэххэ

— Туркменистаҥҥа дьиэ атыылаһарга судаарыстыба 30 сылга 1% кирэдьиит биэрэр, ону даҕаны, аҥаарын бэйэтэ уйунар. Биһиэхэ итинтэн саатар аҥаара кыаллыан сөп дуо?

— Өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтэ билиҥҥитэ 190 млрд солк. дохуоттаах. Атын субъектары кытта тэҥнээн көрдөххө, 3-4 бүк элбэх. Бурятияҕа нэһилиэнньэлэрин ахсаана тэҥ соҕус эрээри, сиртэн хостонор баайдара суох буолан, бүддьүөттэрэ 45 млрд солк. Биһиги улуустарбыт, нэһилиэктэрбит сүрдээх ыраах сиринэн тарҕанан олорор буоланнар, табаар, бородуукта тиэйэргэ, дьиэ-уот, сөмөлүөт айанын төлөбүрүн субсидиялыырга о.д.а. бүддьүөт ороскуота олус улахан. Арай үс хочоҕо Сахабыт сирин олохтоохторун барыларын түмэр киһи, ороскуот аччаан, ити арабтар­дааҕар өссө үчүгэйдик олоруо этибит.

Марианна ТЫРТЫКОВА, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru

Следите за самым важным и интересным в Telegram-канале и WhatsApp-группе ЯСИА