Сэтинньи 19 күнэ. Саха сиригэр нуучча тылын күнэ - Бикипиэдьийэ

Сэтинньи 19 диэн Грегориан халандаарыгар сыл 323 күнэ (ордук хонуктаах сылга 324-c күнэ). Сыл бүтүө 42 күн баар.

Бэлиэ күннэр:

Саха Өрөспүүбүлүкэтэ — Саха Сиригэр нуучча тылын күнэ.
ХНТ — Дойдулар ардыларынааҕы Эр дьон күнэ. Бастаан Тринидад уонна Тобаго диэн дойдуга 1999 сыллаахха олохтоммута, кэлин элбэх дойду өйөөбүтэ, тиһэҕэр ХНТ ылыммыта. Бу күн эр киһи чөл туругар, дьиэ кэргэҥҥэ, үөрэхтээһиҥҥэ балаһыанньаларыгар болҕомто ууруллар.
Урбаанньыт дьахтар күнэ (ааҥл. Women’s Entrepreneurship Day, WED). 2014 сыллаахтан киэҥник бэлиэтэнэр, урбааҥҥа уһулуччу ситиһиилээх дьахталларга бириэмийэ туттараллар. Урбаанньыт дьахталлар ситимнэһиилэригэр, бэйэ-бэйэлэрин өйөһүүлэригэр туһуланар.
Философия Аан дойдутааҕы күнэ.
Аан дойдутааҕы чэпчэ (туалет) күнэ. Бу омос көрдөххө күлүүлээх эрээри, гигиена уонна чөл турук өттүнэн сүрдээх суолталаах кыһалҕаҕа болҕомто уурар күн. ХНТ билинэринэн аан дойдуга 4,2 миллиард киһи «мөлтөх санитариялаах» олохтоох. Саха сиригэр кыһын таһырдьа тахсан киирииттэн ыарыылар (холобур дьахтар ууһуур тиһигин ыарыылара) элбиэхтэрин сөбүн этэллэр.
Арассыыйа, Казахстан, Беларусь — Ракетнай сэриилэр уонна артиллерия күннэрэ.
Арассыыйа, Украина — Өстүөкүлэ оҥорооччу күнэ.
Украина — Гидрометеорология сулууспатын үлэһиттэрин күнэ.
Бразилия — Былаах күнэ.

Түбэлтэлэр:

1921 — Өрөбөлүүссүйэни утарыы тэнийбитинэн сибээстээн Дьокуускай куоратыгар осаднай балаһыанньа биллэриллибит. Дьокуускайга ол саҕана ЧОН, харабыл батальона, Сибиирдээҕи аналлаах этэрээт 7-с ротата уонна баҕа өттүнэн көмүскээччилэр бааллара. Эмиэ бу күн Ньылхан хайысхатыгар хамандыырынан анаммыт Белов И.И. этэрээтэ Үчүгэй Мыраан диэн дьаам ыстаансыйатыгар ордууламмыта. Бу этэрээт 15 киһилээх разведката ыстаансыйаттан 5 биэрэстэлээх сиргэ тоһуурга түбэһэн икки кыһыл армееһын сүтэрбитэ.
1928 — ЯЦИК президиума «Саха АССР-га киинэ устуу дьыалатын туругун уонна сайдыытын туһунан» уураах ылыммыт. Туспа бүддьүөттээх, устааптаах Госкино диэн тэрилтэни тэрийэр туһунан этиллибит.
1942 — Сталинградтааҕы кыргыһыы кэмигэр сэбиэскэй аармыйа «Уран» диэн ааттаах утары кимэн киирии операциятын саҕалаабыт. Үс фронт кимэн киириитин түмүгэр икки Германия, икки Румыния уонна биир Италия аармыйалара урусхалламмыттар, ону кытары Сталинградка ньиэмэс 6-с аармыйата уонна атын чаастара төгүрүктээһиҥҥэ түбэспиттэр.
1969 — Аатырбыт футболист Пеле күрэхтэһиилэргэ киллэрбит голларын ахсаана тыһыынчаҕа тиийбит. Тыһыынчалаах голун Пеле Рио-де-Жанейроҕа Маракана стадионугар бэйэтин Сантос кулуубун Васко да Гама диэн кулуубу утары оонньуутугар пенальтиттан киллэрбит.
1987 — Люкс кылаастаах сэдэх массыына «Bugatti Royale» аукциоҥҥа рекорд сыанаҕа, 5,5 мөл. дуолларга, атыыламмыт. 1926—1933 сылларга уопсайа 6 «Bugatti Royale» оҥорбуттар, кинилэр бары билигин бааллар.

Төрөөбүттэр:

1711 — Михаил Ломоносов — аатырбыт нуучча учуонайа, академик. Билим биир эрэ салаатынан муҥурдамматах «универсальнай киһи»: энциклопедист, физик, химик, астроном (Чолбон атмосфералааҕын арыйбыта), прибор оҥорооччу (бастакы аэродинамическай массыынаны оҥорбута), географ, металлург, геолог. Ону кытары бэйиэт, худуоһунньук, филолог, генеалог, историограф. Ломоносов Арассыыйаҕа үөрэҕирии сайдарын туһугар турууласпытынан биллэр. Билигин кини аатын сүгэр Москуба университетын тэриллиитигэр кыттыыны ылбыта.
1917 — Индира Ганди — 1966-1977 уонна 1980-1984 сылларга Ииндийэ премьер-миниистирэ.
1951 — Надежда Данилова — саха тылыгар солбуйар ааты, морполуогуйа уонна сиинтэксис боппуруостарын чинчийэр саха учуонайа, филология билимин дуоктара.
1962 — Джоди Фостер — Америка артыыһа, кинорежиссера, продюсера, икки төгүллээх «Оскар» бириэмийэтин кыайыылааҕа.
1967 — Иннокентий Дакаяров — тыйаатыр уонна киинэ артыыһа, П.А. Ойуунускай аатынан Академическай Саха тыйаатырын артыыһа, Саха Өрөспүүбүлүкэтин үтүөлээх артыыһа (2005).

Өлбүттэр:

1092 — Мелик-шах I — сельджук султаана (1072—1092), Алп-Арлсан уола уонна утумнааччыта. Сельджук илэ Мелик-шах салайар кэмигэр күүһүн-уоҕун муҥутуур таһымыгар тахсыбыта, улаханнык кыаҕырбыта.