Дойду үрдүнэн саамай элбэх хаарбах дьиэ Саха сиригэр баар. Ол иһин 2024 сылга диэри 1 мөлүйүөн м2 иэннээх саахалланар туруктаах дьиэлэри көтүрэн, дьону көһөртүөхтэрэ. Маны олоххо киллэрэргэ «Дьиэ-уот уонна куорат эйгэтэ» национальнай бырайыак чэрчитинэн федеральнай хааһынаттан хаһааҥҥытааҕар да улахан үп-харчы көрүллэр.
Бу нацбырайыак иһинэн үс эрэгийиэннээҕи бырайыак үлэлиир: «Дьиэ-уот», «Табыгастаах куорат эйгэтин тэрийии», «Дьон олороругар сөбө суох дьиэ ахсаанын аҕыйатыы». Оттон «Ипотека» диэн төрдүс түһүмэххэ, биллэрин курдук, Уһук Илин эдэр ыалларыгар бырыһыан ыстаапката 2%-ҥа диэри түстэ.
ЭДЭРДЭРГЭ – КӨМӨ
СӨ Тутуутун миниистирэ Павел Аргунов: «Күн бүгүн Саха сиригэр тутуллар дьиэ-уот үс гыммыт биирэ – чааһынай дьиэ. 2%-наах ипотека бырагыраамата киириэҕиттэн бу көрдөрүү лаппа үрдүөн сөп. Ону таһынан, элбэх оҕолоох ыалларга бэриллэр учаастагы оҥосторго көмөлөһүө», — диэн этэр. Уһук Илин саҥа дьиэни атыылаһарга эбэтэр туттарга чэпчэтиллибит ипотеканан эдэр ыаллар уонна гектар сир ылбыт дьон туһанар бырааптаахтар. Бу бырагыраама биэс сыл устата үлэлиэҕэ. Ипотека бырыһыана түһэрин дьон күүппүтэ ыраатта, онон тоҕоостоох түгэни мүччү туппакка, үгүс эдэр ыаллар муҥутаан намтаабыт баан кирэдьиитин туһанан, алаһа дьиэлэрин тэринэр кыахтаныахтара. Кинилэр саҥа дьиэҕэ кыбартыыра атыылаһалларын эбэтэр хайдах сөбүлүүллэринэн былаан наан, чааһынай дьиэ тутталларын бэйэлэрэ быһаараллар.
УҺУК ИЛИН – ИННИКИ КҮӨҤҤЭ
«Дьиэ-уот» эрэгийиэннээҕи бырайыагы ылан көрдөххө, өрөспүүбүлүкэҕэ быйыл 704 тыһыынча м2, онтон 2024 сылга 960 тыһыынча м2 дьиэ тутуллан, үлэҕэ киириэхтээх. Тэҥнээн көрдөххө, 2017 сыллаахха 634 тыһыынча м2, былырыын 531 тыһыынча м2 дьиэ-уот тутуллубута. Уһук Илин эрэгийиэннэрин кытта тэҥнээн көрдөххө, дьиэ тутуутугар Саха сирэ бастакы миэстэни ылар. Саамай элбэх дьиэ биһиэхэ тутуллар уонна өссө да кэлэр биэс сылга тутуллуохтаах. Холобур, Приморскай кыраайга быйыл 458 тыһыынча м2 дьиэ тутуллуохтаах, Бурятияҕа – 299 тыһыынча м2, Амурскай уобаласка – 202 тыһыынча м2, Камчатскай кыраайга – баара-суоҕа 74 тыһыынча м2, Чукоткаҕа – 5 тыһыынча м2. Оттон Саха сиригэр көрдөрүү барыларын куоһарар: 2019 сылга 704 тыһыынча м2 дьиэ тутуллан, дьон олорор усулуобуйаларын тупсарар кыахтаныахтара.
СОЦИАЛЬНАЙ АРААСТАҺЫЫ
Тутуу тэтимирбитэ, куоракка саҥа дьиэ элбээбитэ киһи хараҕар тута быраҕыллар. Бу аҕыйах сыл иһигэр «Прометей», «203» курдук бүтүн саҥа микрооройуоннар тутуллан дьэндэйдилэр. Аны олох таһыма үрдээн, дьиэлэр подъезтарыгар сыаналаах люстра, дьы баан, хартыына баар буолан, 5 сулустаах гостиница фойетын санаталлар, тиэргэҥҥэ араас өҥүнэн күлүмүрдүүр фонтан ыһыахтана оонньуур. Кыбартыыралар кыракый устуудьуйаттан саҕалаан, 100 тахса м2 иэннээх, иккилии-үстүү суунар хостоох, улахан гардеробнайдаах, дьиэ саҕа балконнаах, панорамнай түннүктээх, тэрээһэҕэ сибиэһэй салгыҥҥа тахсан шашлыктыыр сирдээх элитнэй пентхаустарга тиийэ тутуллаллар. Онон ким хайдах дьиэлээҕиттэн социальнай балаһыанньата тута көстөр кыахтанна. Урут КПД дьиэ барыта биир быһыылаах этэ, оттон билигин ураты архитектуралаах, килэрийбит-халарыйбыт мраморнай истиэнэлээх, керамогранит муосталаах, массыына уурар сылаас парковкалаах дьиэлэр дьон дохуота үрдээбитин туоһулууллар.
ЭРГЭ ДЬИЭ АТЫЫТА БЫТААРДА
СӨ Тутуутун министиэристибэтигэр этэллэринэн, дьиэ тутуутун былаанын толорорго кэккэ ыарахаттар бааллар. Бастатан туран, инженернэй инфраструктуралаах сир учаастага суоҕа атахтыыр. Иккиһинэн, өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтэ 2018 сылга ититии төлөбүрүн субсидиялыырга уонна нэһилиэнньэҕэ чэпчэтиллибит тарыыбы олохтуурга 17 миллиард солкуобайы ороскуоттаабыт. Маны таһынан, өлүүлэһэн тутууга уларыйыы киирэн, ааспыт сылы кытта тэҥнээтэххэ, тутааччылар ахсааннара 7,5% кыччаабыт. 2019 сыл ыам ыйын 28 күнүнээҕи туругунан 4 эрэ тутуу хампаанньата тутууну ыытарга көҥүл ылбыт. Кинилэр саҥа сокуон ирдэбилинэн, өлүүлэһэн тутууга киирбит дьон харчытын бааҥҥа тыытыллыбат эскроу-счекка уган баран, бэйэлэрин үптэригэр дьиэни тутуохтара. Тутааччылар эмиэ баантан кирэдьиит ылар буоланнар, ол ороскуотун сабаары, м2 сыанатын 20-25% үрдэттилэр. Арассыыйа эрэгийиэннэригэр дьиэ тутуутугар тэҥ сыһыаны олохтуур туһугар нэһилиэнньэ ахсааныттан көрөн, тутуу кээмэйин уларытан биэриэхтэрин сөп. Билиҥҥитэ 2022-2024 сыллаах былаан оннунан хаалла. Дьиҥэр, Саха сиригэр 2024 сылга нэһилиэнньэ ахсааныгар таһаардахха, 788 тыһыынча м2 дьиэ тутуллуохтаах этэ, оттон былааҥҥа киирбитинэн 960 тыһыынча м2. Итинэн сылыктаатахха, дьон наадыйыытын быдан куоһарар аһары элбэх дьиэ-уот тутуллан, сыана түһүөн, дьон олорбут эргэ дьиэтин атыыта өссө бытаарыан сөп. Холобур, 2019 сылга нэһилиэн ньэ ахсааныгар олоҕуран, 542 тыһыынча м2 дьиэ тутуллуохтааҕа аһары баран, былаан быһыытынан, 704 тыһыынча м2 тутуллуо ҕа. Онтон сылтаан, дьон дьиэтин сатаан атыылаабат буолуута элбээтэ, саҥаттан саҥа дьиэ тутуллан, атыылаһааччы үгүстүк сирэр-талар кыахтанна, сыанатын түһэрсэр буол ла.
ХААРБАХ ДЬИЭТТЭН КӨҺӨРГӨ ЭБИИ 18 МИЛЛИАРД
Оттон сорох ыаллар 17 кыбартаал иҥнэччи-хаҥначчы түспүт самнархай мас дьиэлэриттэн күн бүгүҥҥэ диэри көһө иликтэр. Кирдээх ууларын таһырдьа таһааран тоҕоллор, уопсай туалеттар ааннара тоҕута тэбиллэн, сатаан сабыллыбат буолбуттар, иһинээҕитэ дэлби туолан, киһи киириэн да куттанар. Онон күннээҕи олохпутугар дьиэ-уот туругунан улахан араастаһыы кэҥээн, тэнийэн иһэр. Өрөспүүбүлүкэҕэ хаарбах дьиэт тэн дьону көһөрүү бырагыраама иккис түһүмэҕэр 2019-2025 сылларга 1142,6 тыһыынча м2 иэннээх 3586 дьиэ көтүрүллэн, 61 092 киһи саҥа дьиэнэн хааччыллыахтаах. Дьиэлэр тиэргэннэрин тупсаран, табыгастаах куорат эйгэтин тэрийэргэ 2024 сылга диэри дьон сынньанарыгар, оҕолору кытта сибиэһэй салгыҥҥа сылдьарга 605 уопсастыбаннай эйгэни оҥоруохтаахтар. Бу соторутааҕыта Владивосток куоракка буолан ааспыт Илиҥҥи экэнэмиичэскэй V форумҥа Саха сиригэр хаарбах дьиэттэн дьону көһөрөргө эбии харчы биэриэх буоллулар. 2021 сылга диэри 20 миллиард солкуобай, онтон 5 миллиарда бу сылга түһүөҕэ. «Бу саас оҥоһуллубут дуогабарга эбии сөбүлэҥ түһэрсиитэ хаарбах дьиэттэн дьону көһөрүү тэтимин түргэтэтиэ. 2020-2021 сылларга өрөспүүбүлүкэҕэ үбүлээһини эрдэ түһэриэхпит. Онон туруоруммут сорукпутут кээмэйин аһары толоруохха наада», — диэн эттэ Константин Цицин, ОДьКХ эйгэтин саҥардарга тэриллибит пуонда генеральнай дириэктэрэ. Ил Дархан Айсен Николаев ити көрүллэр үп-харчы ыйыллыбыт болдьоххо элбэх ахсааннаах хаарбах дьиэни көтүрэн, дьону саҥа дьиэнэн хааччыйарга көмө буолуо диэн эрэгийиэҥҥэ оҥоһуллар өйөбүл иһин махталын биллэрдэ. Илиҥҥи экэнэмиичэскэй форумҥа этиллибитинэн, 2021 сылга диэри эрэгийиэҥҥэ пуондаттан 20 миллиардтан тахса солкуобайы биэриэхтэрэ. Бу үп сороҕо федеральнай бүддьүөккэ көрүллүбүт этэ, сороҕун эбии тыырыахтара. Онон 60 миллиард көрүллүбүтүттэн өрөспүүбүлүкэҕэ эбии 18 миллиард солкуобайы түһэриэхтэрэ.
ТҮМҮК
Бу нацбырайыак чэрчитинэн, эдэр ыаллар чэпчэтиллибит ипотека көмөтүнэн дьиэлэнэр кыахтаныахтара, оттон өрөспүүбүлүкэҕэ кэлэр 5 сылга Уһук Илин үрдүнэн саамай элбэх дьиэ тутуллан, эргэ дьиэлэр сыаналара өссө түһүө. Онон дьиэни массыына курдук өр илдьэ сылдьыбакка, ырыынакка сыаната түһүөн, дьон наадыйбат буолуон иннинэ атыылаан иһиэххэ наада. Атыылаһааччы үксэ саҥаттан саҥа, үчүгэйтэн үчүгэй дьиэҕэ тардыһар. Итиннэ олоҕуран, сотору КПД, хрущевка дьиэлэр са таан атыыга барбат буолар кутталлаахтар.
