Аллайыаха улууһун айылҕа харыстабылын иниспиэктэрдэрэ бу соторутааҕыта Илин Сибиир муоратыгар WWF сыл ахсын ыытар “Үрүҥ эһэ суолунан”(“Медвежий патруль”) айаннаан кэллилэр.
Бу ыраах айаҥҥа ыстаарсай госиниспиэктэр Сергей Яныгин салалтатынан айылҕа харыстабылын иниспиэктэрдэрэ Валерий Слепцов уонна Иван Рожин сырыттылар. Чокуурдаахтан хоҥнубут күннэригэр Гусиная үрэххэ тиийэн хонук сирдэрин булбуттара. Улуус кииниттэн баазаларыгар диэри 233 км айаннаабыттар.
Сарсыныгар хонон тураат, бу эргин үрүҥ эһэ суолун көрдөөбүттэр. Онтон салгыы муус устар 5 күнүгэр Шелоховскай үрэх сүнньүгэр тиийбиттэрэ. Айылҕа бэйэтэ анаан оҥорбут мэҥэ тааһыгар Хапташинскай дьаарга тиийбиттэрэ. Итиннэ урут эһэ кэлэн сылдьар сирэ эбит.
Мантан салгыы айанньыттар дневниктэригэр тугу суруйбуттарый?
Муус устар 5 күнэ. Күннээх халлаан, температура -18 кыраадыс, тыал сөкүүндэҕэ 4 миэтэрэ түргэннээх. Шелоховскай үрэх нөҥүө Хапташинскай дьаарга, онтон Мамонтовая диэн муораҕа түһэр үрэххэ тиийдибит. Үрүҥ эһэ эргэ суолун буллубут, кырдьаҕас муора өттүттэн тахсан, материкка иһирдьэ киирбит, кини суолун салгыы хайар кыахпыт суох, тоҕо диэтэххэ, хаар типпит уонна халыҥ. Илин Сибиир муоратын кытылынан уопсайа 144 км айаннаатыбыт.
Муус устар 6 күнэ. Халлаан эмиэ күннээх. 12 кыраадыс тымныы. Баазабытыттан салгыы Китисная үрэҕи батыһан Железненскай булгунньаҕынан Моҕотоойоп күөлүгэр тиийдибит. 99 км айаннаатыбыт. Тугу да көрбөтүбүт.
Эбэн эттэххэ, урут Моҕотоойопко 2013 сыллаахха арҕаҕы булан тураллар, ол иһин сыл аайы маны баран көрөр үгэстээхтэр.
Муус устар 7 күнэ. Тыал күүһэ сөкүүндэҕэ 9 миэтэрэ түргэннээх, илинтэн үрэр, салгын температурата – 10 кыраадыс тымныы, илин өттүгэр туманнаах. Илинтэн буурҕаланна.
Муус устар 8 күнэ. Халлааммыт күннээх. Бастакы бөлөх Илин Сибиир муоратыгар иһирдьэ 20 км киирдибит. Үрүҥ эһэ суолун, арҕаҕын да булбатыбыт.
Иккис бөлөх сарсыарда 8.30 мүнүүтэттэн айаҥҥа турунна. 38 км айаннаатыбыт. Тугу да булбатыбыт, көрбөтүбүт.
- Быйыл муора көбүс-көнөтүк тоҥмут. Урукку сылларга 4-түү км. бара-бара муустар өрөһөлөнө тоҥмут буолааччылар, туораттан көрдөххө, муус куорат курдук буолааччы. Хаар олус кытаанах. Эһэ суола буолуохтааҕар, “Буран” суола да көстүбэт үлүгэрэ. Бу муус устар 3 күнүттэн 9 күнүгэр диэри күнүс 8-12 кыраадыс тымныы турда (урукку сылларга тымныы 30-ча кыраадыска тиийээччи). Хапташинскай дьаартан Китисная үрэххэ диэри кытылынан кыыл таба ааспыт уонна эргэ суоллара баар. Кырса суола баар. 3 кырсаны көрдүбүт. Таһырдьа төһө да сылаас буолтун иһин, биир эрэ хабдьыны көрдүбүт. Уонна тоҕо эрэ туллук хойутаабыт, – дэһэллэр иниспиэктэрдэр.
Женни СТРЮКОВА, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru
