29 Кулун тутар 29.03
  • -14°
  • $ 92,26
  • 99,71

Муора кытылыгар — өлбүт балык

16:29, 23 августа 2018
Текст:
Читайте нас на
Яндекс Новости
ЯДВ

«Роснефть» хампаанньа Лаптевтар муораларыгар ньиэп улахан саппааһа баарын билэн, кэлиҥҥи кэмҥэ геологическай чинчийии үлэтин күргүөмнээхтик ыытта. Ол түмүгэр Анаабыр улууһун кытта кэккэлэһэ сытар Красноярскай кыраай хоту өттүгэр киирэр Хатаннааҕы хомоҕо былырыын 80 мөл. туонна хара көмүс көстүбүтэ. Лицензионнай учаастакка өссө 298 мөл. туонна үрдүк хаачыстыбалаах ньиэп сытарын геологтар арыйбыттара.


Билиҥҥи туругунан, хампаанньа «ЦентральноОльгинскай-1» диэн бастакы скважинаны Арктическай шельф илиҥҥи туһаайыытынан, Лаптевтар муораларын түгэҕин 5523 м. дириҥҥэ дьөлө үүттээтэ. Хатаннааҕы учаастагы туһаҕа таһаарарга «Роснефть» 2015 с. ахсынньытыгар лицензия ылбыта.

2017 с. муус устарыттан ньиэп көрдөөн, скважина үүттээһинэ саҕаламмыта. Геологтар Арктика эрэгийиэнигэр 21  000 погоннай км. сейсмическэй чинчийии ыытан, 114 гаастаах уонна ньиэптээх сир бу эргин баарын эппиттэрэ.

Сахабыт сирин хоту өртүгэр сытар Лаптевтар муоралара быһа холоон, 9,5 млрд. туонна ньиэп эквиваленынан сир баайдаах. Хара Тумус тумул арыы аттыгар муора пуорда суох буолан, навигация сылга икки эрэ ый үлэлиир. 2016 с. уу суолунан 8000 туонна таһаҕас тиэллэн, Үрүҥ, Карскай муораны уҥуордаан, манна скважина үүттүүр тэрил, хомуллар олорор дьиэ тиксэриллибитэ. Хатаннааҕы ньиэп хостуур сир – 17217 кв. км. иэннээх, муора дириҥэ – 32 м. Уопсайа Арктическай шельфэҕэ «Роснефть» 34 млрд. туонна ньиэп эквивалена саппаастаах 28 лицензиялаах учаастактаах. Идэлээх дьон этэллэринэн, 2050 с. диэри Арктическай шельф Арассыыйа хостуур ньиэбин 20-30% хааччыйыа.

Таба куотта, балык аҕыйаата 

Бу курдук улахан суолталаах мэҥэ бырайыак Лаптевтар муораларын өҥөйө сытар, ньиэби көрдүүр, чинчийэр, хостуур бырамыысыланнас Анаабыр улууһугар туох сабыдыаллаах буолуой? Манна долган-эбэҥки национальнай оройуонугар аҕыйах ахсааннаах хотугу норуоттар таба иитиитинэн уонна балыгынан айахтарын ииттинэн олороллор. Туундараҕа өлгөм оттоох ходуһа суох, кыһын дьиэ түннүгүн сабар тибии тибэр буолан, ынах сүөһүнү туппаттар.

Туундара туналыйар үрүҥ туонатыгар тамайар таба барахсаны үҥэр таҥара оҥостон, аһыыр астаах, сылаас таҥастаах, миинэр көлөлөөх, сымнаҕас олбохтоох  буолаллар. Олохтоохтор кэлиҥҥи кэмҥэ кыыл таба үөрэ Анаабыр улууһун тумнан, сылдьар ыырын уларытан, Мииринэй диэки куоппутун сонньуйа кэпсииллэр. Аны кыһын хам тоҥон турар күөл эмискэ эстибитин, балык өлбүтүн, сорох күөл көмүс хатырыктааҕа үөннээх балыктаммытын этэллэр. Ол иһин «ЭкоАрктика 2018» диэн ааттаах экологическай форум бастакы түһүмэҕэ бу саас Анаабыр улууһун кытта ыаллаһа сытар Красноярскай кыраайга ыытыллыбыта.

Онтон иккис түһүмэҕэ атырдьах ыйын 8-13 күннэригэр Сааскылаах нэһилиэгэр буолан ааста. Манна улуус баһылыга Иван Семенов, эколог учуонайдар уонна «Роснефть» хампаанньа иһинэн тэриллибит «РН-ШельфАрктика» ХЭУо бэрэстэбиитэллэрэ бу тэрээһини үбүлээн кытыннылар. Кинилэр Арктика айылҕатын билиҥҥи туругун дьүүллэстилэр, ону таһынан, сир баайын хостуурга тулалыыр эйгэҕэ тахсар хоромньуну кыччатарга, хотугу норуоттар төрүт дьарыктарыгар харыстабыллаах сыһыан баар буолуохтааҕын уһулуччу тутан ырытыстылар.

Тоҥ балыгы куттаммакка сиэхпит дуо?

«Роснефть» хампаанньа иһинэн тэриллибит «РН-Шельф-Арктика» үлэһиттэрэ олохтоох нэһилиэнньэ ортотугар уопсастыбаннай истии буолан, туох баар экологическай экспертизаны ааспыппыт, балыктааһын федеральнай ааҕыныстыбатын көҥүлүн ылбыппыт дииллэр. Ону таһынан, быйыл 90 000 балык оҕотун өрүскэ киллэрбиттэрин,  хамсыыр харамай туругун куруук кэтээн көрөллөрүн кэпсээтилэр. Ньиэби чинчийэр лицензиялаах учаастак Анаабыр улууһун биэрэгиттэн 100 км. тэйиччи муораҕа баарын бэлиэтээтилэр.

Итини сэргэ муора бэйэтэ ыраастанар, чөлүгэр түһэр кыахтааҕын тоһоҕолоотулар, онон долгуйарга төрүөт суоҕун ыйдылар. Биһиги, олохтоох дьон, урут уруккуттан үөһэттэн кэлэн тугу эппиттэрин ыраас мууска ууран итэҕэйэр өс киирбэх майгылаахпыт. Ким даҕаны ол кинилэр үлэлиир сирдэрэ биэрэктэн төһө ырааҕын, тугун-ханныгын тиийэн көрбүт суох. Ол эрэн, алмаас хостуур бырамыысыланнас күүскэ сайдыаҕыттан Бүлүү, Марха өрүс умнаһа улаханнык киртийбитин, сыа балыга (тугунуок) үөннэммитин бары бэркэ билэбит. Аны аҕыйах сылынан хоту дойду хонноҕуттан кэлэр тоҥ балыкпытын кыһан куттаммакка сиэхпит эрэ, суох эрэ бириэмэ көрдөрүө.

“Балыгы аквариумҥа иитиэххэйиҥ”

 Евгений Слепцов, Саха сиринээҕи тыа хаһаайыстыбатын научнай-чинчийэр институт научнай үлэһитэ, профессор, академик:

— Биһиги Арассыыйа сорҕото буоларбыт быһыытынан, сир баайын хостуур улахан хампаанньалар син биир кэлэллэр. Сэрэйдэххэ, анараа Ямал диэки саппаастара аҕыйаан, инники 20 сылы өтө көрөн, сыыйа-баайа Лаптевтар уонна Илиҥҥи Сибиир муоратын туһаайыытынан кэлэн эрэллэр. Ити муоралар Арктическай шельфэлэригэр гаас, ньиэп сүүнэ улахан саппааһа иҥэн сытар. Ону геологтар ультразвугунан чинчийэллэр, кинилэр кирдээх ууларын тохпоттор эрээри, балык, биллэн турар, уу хамсаатаҕына үргэр. Ол иһин, Эдьигээн, Булуҥ олохтоохторо күндүөпкэ, уомул, чыыр биллэ аҕыйаабытын этэллэр. Көмүс хатырыктаахпыт имири эстиэ суоҕа эрээри, бырамыысыланнас үлэлээн бардаҕына, этигэр сибиниэс, кадмий, онтон да атын элимиэннэр, ыарахан эттиктэр баар буолуохтарын син. Итини кэтээн көрдөххө, чинчийдэххэ тугахайдаҕа биллиэҕэ. Онон, иннибитин көрүнэр омук буоллахпытына, балыгы иитиинэн дьарыктаныахпытын наада. Холобур, Финляндияҕа майаҕас балыктарын анал аквариумҥа улаатыннаран таһаараллар. Сир баайын хостуур улахан хампаанньалар балыкпытын, айылҕабытын харыстыырбытыгар үп-харчы көрдөхтөрүнэ, ону олохтоох дьокутааттарбыт Госдуума нөҥүө туруорустахтарына балыгы иитии салаата сайдыан сөп этэ.

Ураты харыстаныллар сир тыытыллыа суохтаах

Александр Исаев, РНА СС криолитозона биологическай кыһалҕатын институтун солбуйааччы дириэктэрэ:

— Өлүөнэ өрүс муораҕа түһэр сирин аҥаар өттүгэр 2000 сылларга Уус Өлүөнэтээҕи заповедник тэриллэн, харыстаныллар сир ахсааныгар киирэр. Онтон аҥаара оннук көмүскэлэ суох. Онно углеводород улахан саппааһа баар. Дьиҥэр, ураты харыстаныллар айылҕа сиригэр бырамыысыланнас хампаанньата киирэн, сир баайын чинчийэрэ, хостуура, дэлби тэптэрии үлэтин ыытара бобуллар.

Кирдээх ууттан балык куотар 

Николай Стручков, бэтэринээринэй наука хандьыдаата, СГТХА доцена:  

— Бырамыысыланнас үлэлиир сиригэр хаһан баҕарар техногеннай ыксаллаах быһыы-майгы үөскүөн, турба тоҕо барыан сөп. Оччотугар, бастатан туран, балык искэҕэ, ыама эмсэҕэлиир. Кирдээх ууттан балык куотар. Биһиги киһиэхэ уонна кыылларга баар ыарыынан дьарыктанабыт. Тус Хоту айылҕабыт сылыйан, былыргы ыарыы көбөрүгэр ити эмиэ төрүөт буолуон сөп. Холобур, муора түгэҕэр скважина үүттээтэхтэринэ, сибиир язвата көбөн тахсар кутталлаах. Былырыын оннук түгэн Ямалга буолбута.

Түмүккэ

Хайа баҕарар остуол күндү аһылыгар, кыһан сиир тоҥ балыкпытыгар, туундара маанылаах кыылыгар, таба үөрүгэр, куска-хааска ньиэп бырамыысыланнаһа хайдах дьайан тахсыан билиҥҥитэ олохтоох дьон билбэппит. Бу соторутааҕыта, атырдьах ыйын 20 күнүгэр, батсаапка Булуҥ улууһугар муора кытылыгар өлбүт балыктар сыталларын хаартыскаҕа түһэрэн ыыттылар. Маннык түгэн биһиэхэ эрэ буолбакка, ньиэп хостуур сирдэригэр Сахалин кытылыгар, Каспий муоратыгар эмиэ тахсар эбит. Уһук Илин Охотскай муораҕа бу сайын 93 туонна өлбүт селедка «ПильтунАстохская-Б» диэн ньиэп хостуур платформа аттыгар Пильтун хомотугар таҕыста диэн «Sakhalin info», РБК уонна да атын сонуну киэҥник тарҕатар ааҕыныстыбалар иһитиннэрэллэр. Өрөспүүбүлүкэ хоту өттүгэр балыгынан хааччыйар Лаптевтар муораларыгар билиҥҥэттэн балык өллөҕүнэ, аҕыйах сылынан туох буолар?

Марианна Тыртыкова, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru

Следите за самым важным и интересным в Telegram-канале и WhatsApp-группе ЯСИА