28 Кулун тутар 28.03
  • -12°
  • $ 92,59
  • 100,27

Муомалар Зашиверскай куорат төрүттэммитэ 380 сылын үбүлүөйүгэр кытыннылар

11:08, 09 октября 2019
Текст:
Читайте нас на
Яндекс Новости
ЯДВ

Дьокуускай куоракка Ем. Ярославскай аатынан Хотугу норуоттар историяларын уонна культураларын государственнай музейыгар уонна “Моя история” музейнай комплекска Зашиверскай куорат төрүттэммитэ 380 сылыгар аналлаах республика таһымнаах үбүлүөйдээх тэрээһиннэр ыытылыннылар.


Зашиверскайга анаммыт тэрээһини Нуучча географическай обществотын СӨ отделениета, Культура нэһилиэстибэтин көрөр-истэр уонна харыстыыр республикатааҕы департамент, РНА Сибиирдээҕи отделениетын аҕыйах ахсааннаах төрүт омуктар проблемаларын чинчийэр гуманитарнай институт, үөһэ этиллибит икки музей уонна ХИФУ көҕүлээтилэр. Дьаһал история ханнык да кэрчик кэмэ үйэлэри уҥуордуур суолталааҕын көрдөрөр. Оройуон салалтата СӨ правительствотын кытта хорутуулаахтык үлэлээн, тэрээһин Муома иһинэн эрэ бэлиэтэммэккэ, республика таһымыгар тахсыбыта хайҕаныан эрэ сөп.

Алтынньы 3 күнүгэр сарсыарда 11 чааска Ем. Ярославскай аатынан музейга “Зашиверск-380” диэн быыстапкаҕа салайааччылар, учуонайдар, историяны сэргээччилэр, муомалар тоҕуоруһа муһуннулар. Музей научнай үлэһитэ XVII үйэтэ Зашиверскай хотугулуу-илиҥҥи Азияҕа бастакы куорат буоларын таһынан, христианствоны тарҕатыыга улахан суолталааҕын кэпсээн баран, тылы культура нэһилиэстибэлэрин харыстыыр Департамент салайааччытыгар Н.А. Макаровка биэрдэ.

Николай Макаров бу аҕай иннинэ Муомаҕа сылдьыбытын, нэһилиэнньэ санаатын истибитин уонна олохтоохтор история ааспыт кэмнэригэр ытыктабыллаахтык сыһыаннаһалларын толору билбитин мустубуттарга тириэртэ. Кини куорат турбут сирэ билигин ханнык да государственнай реестргэ киирэ илигин санатта, инникитин үлэ барара торумнаммыта дьон санаатын сайа оҕуста.

Муомаҕа иерей Евгений Райков курдук духуобунаһы өрө тутан, сылайары аахсыбакка үлэлэһэр дьиҥнээх фанат дьон баарыттан астынарын биллэрдэ. Николай Макаров Муома олохтоохторо Зашиверскай эпидемияттан эбэтэр атын биричиинэлэртэн симэлийэ сүппүтүн, ол төрүтэ хаһан биллиэхтээҕин ыйыталаспыттарын кэпсээтэ. Уонна тута быһаарыы биэрдэ: “Гуманитарнай чинчийиилэр институттарын, атын да учуонайдардыын боппуруос үөрэтиллэр. Сити да буоллар, сип-сибилигин хоруй биэрэр уустук. Бүтэһик сабаҕалааһыннарынан XIX үйэ бүтүүтүгэр эпидемияттан ураты экономическай усулуобуйалар уларыйыылара болҕомтоҕо ылылла сылдьаллар”.

“Муома оройуона” МО баһылыга И.П. Павлов Спасо-Зашиверскай таҥара дьиэтин, историческай-архитектурнай экспедиция үлэтин, Новосибирскайдааҕы академгородок уонна “Дружба” музей-заповедник тустарынан олохтоохтук кэпсээн баран, урукку баһылык Семен Сукуев саҕана Зашиверскайга часовня туруоруллубутун махтанан ахтан ылла.

Кини кэнниттэн тылы музей директора Николай Бугаев ылла. Быыстапка ыалдьыттарын интэриэһин ордук кини биир этиитэ тардыан тарта. Ол курдук, кини санаатыгар, хайа да уустук экономическай балаһыанньаҕа нэһилиэнньэлээх пуун сабыллан хаалбат туһугар, дьирээлэһэн туран, суолу-ииһи тобулуохтаах.

“Саха” НКИК документалиһа Дарья Ермолаева мустубут дьоҥҥо үчүгэй сонуну утары уунна, улахан сэргэхсийиини таһаарда. Талааннаах салайааччы, биллэр телевизионщик субу аҕай “Федерация-2019” Бүтүн Россиятааҕы теледокументальнай киинэлэр куоҥкурсуругар кыттарга ыҥырыыны туппут. Онно көстүөхтээх киинэлэр истэригэр Зашиверскай эмиэ баара, ама, кими үөрдүбэт буолуоҕай. Эбии эттэххэ, “Саха” НКИК документальнай киинэлэрэ бириистээх миэстэлэри мэлдьи ылаллара, бу да сырыыга биһиги Зашиверскайбыт болҕомто киинигэр түһэригэр эрэл улахан.

Салгыы музей саалатыгар фото-быыстапканы көрүү саҕаланна. Дьон-сэргэ интэриэһэ аһара улахан, экскурсовод ыйытыктарга хоруйдууртан соло булбата. Киһи үөрүөҕэ, быыстапкаҕа эдэрдэр эмиэ бааллар, ыалдьыттар араас сирдэртэн.

Владислав Данилов, Сандал Томскай, Ньургун Попов, ХИФУ историческай факультетын студеннара:

– Биһиги бүгүн олус элбэҕи биллибит. Хотугу сир, Сибиир историята баайын уонна билигин да кыайан арылла илик кистэлэҥнэр баалларыттан сөрү диэн сөхтүбүт. Инникитин науканан дьарыктанарга маннык тэрээһиннэр туһалыахтара, кыымтан төлөн күөдьүйүөн сөп бөҕө буоллаҕа дии.

Мира Гаврильевна Шадрина, Орто Халыма куораттан төрүттээх, госсулууспа биэнсийэлээҕэ:

– Быыстапканы наһаа кэтэспитим, төһө да атын оройуон, билигин Дьокуускай олохтооҕо буолларбын. Тоҕо диэ? Биһиги төрүттэрбит Зашиверскайтан силис тардыбыттар. Мин хос эһэм Михайло Ефимов онно киинээстээн сылдьан соҕотох уолун Алексейы Халыма уеһыгар ыыппыт. Ол уол Третьяков атыыһыт кыра балтын Акулинаны кэргэн ылбыт, сэттэ оҕоломмуттар. Кинилэртэн саамай кыралара мин ийэм Третьякова Мария Алексеевна эбит. Онон бүгүн настырыанньам үрдүөҕүнэн үрдээтэ, бу ааттаах үчүгэй кэпсээннэри уонна экспозицияны көрөн-истэн баран дууһам аһылынна, сүөм үрдээтим. Муомаларга махтал, өссө часовня туппуттар уонна Зашиверскай сир үрдүттэн төһө да сүппүтүн иһин, норуокка тыыннаах уонна дириҥник ытыктанар эбит.

Өргө диэри музей дьиэ иһэ ураты тыыннанна. Тэрээһин олус табылынна, өй-санаа өрүкүйдэ, кэскиллээх былааннар кэккэлээтилэр.

“Зашиверск: Взгляд через века” диэн историческай-культурнай конференцияҕа кимнээх кыттыбыттарын уонна тугу кэпсэппиттэрин сэһэргиэхпит

Саха улахан учуонайа, бөлүһүөк Ксенофонт Уткин-Нүһүлгэн аатынан уулуссаҕа баараҕайынан, мунньуллубут матырыйаала баайынан уонна олус кыраһыабай көстүүтүнэн чугас эргин суох “Россия. Моя история” музейнай пааркаҕа алтынньы 4 күнүгэр сарсыарда 10-тан тэрээһин үөрүүлээх чааһа аһылынна.

СР вице-премьерэ Ольга Балабкина ылла. Кини Зашиверскай 380 сылын маннык үрдүк таһымҥа бэлиэтээһин Саха сирин дьонугар-сэргэтигэр патриоттуу өй-санаа уһуктубутун уонна история кэрчигэ духуобунай баайга кубулуйбутун чопчулаата. Маны таһынан муомалар тэрээһин боппуруостарынан республика үрдүкү салалтатыгар тахсыбыттара сөптөөҕүнэн ааҕыллан өйөбүлү ылбытын бэлиэтээтэ. Ольга Балабкина бу норуот уонна былаас аһаҕас диалогтарын көдьүүстээх түмүгэ буоларын этэн баран, история дьиҥнээх кэрэһитэ буолбут объектары харыстааһыҥҥа уонна өссө дириҥэтэн чинчийиигэ республика правительствотын өттүттэн мэлдьи көмө, күүс баар буолуоҕар эрэннэрдэ.

Дьокуускайдааҕы духуобунай семинария иитэр үлэҕэ проректора, иеромонах Фаддей бэйэтин этиитигэр Хотугу сири, Сибиири арыйыыга нуучча айанньыттарын сүдү оруолларын уонна кинилэр христианствоны тарҕатыыга киллэрбит кылааттарын кэпсээн баран, Спасо-Зашиверскай таҥара дьиэтэ бэйэтин үрдүк миссиятын толорбутугар таҥараҕа махтанна. Александр Горохов, Нуучча географическай обществотын Саха сиринээҕи отделениетын салайааччыта, Россияҕа билигин да үгүс үөрэтиини уонна түмүктэри оҥорууну эрэйэр историческай-географическай, археологическай-этнографическай объектар баалларын санатта. Олор истэригэр Зашиверскай куорат ураты миэстэни ыларын эбэн эттэ уонна бу кэмтэн саҕалаан чинчийиилэр саҥа таһымҥа тахсыахтара диэтэ.

“Моя история” музейнай комплекс директора Дмитрий Соловьев республикатааҕы “Зашиверск: Взгляд через века” конференция чопчу бу музейнай пааркаҕа ыытыллыбытыттан киэн туттарын тоһоҕолоото уонна ааттаах-суоллаах бөдөҥ учуонайдар кыттыбыттарыттан үөрэрин, астынарын биллэрдэ. Кини кэнниттэн “Муома” МО баһылыгын Иван Павлов, “Абый оройуона” МО баһылыгын Станислав Цюхцинскай, о.д.а. эҕэрдэ тылларын холбоотулар.

Конференция научнай чааһыгар учуонайдар, кыраайы үөрэтээччилэр Зашиверскай хайдах төрүттэммитин, кини олоҕун-дьаһаҕын, Хотугу сиргэ куорат политическай-экономическай оруолун, суолтатын туһунан мустубут дьоҥҥо саас-сааһынан итэҕэтиилээхтик тиэртилэр. Ол курдук профессор, историческай наука доктора Анатолий Алексеев 17-18 үйэлэргэ нуучча поселениеларыгар археологическай чинчийиилэр түмүктэрин чопчулаата. Профессор быһаарбытынан, Зашиверскай нэһилиэнньэтин күннээҕи олоҕо-түбүгэ архивнай докумуоннарга сиһилии эридьиэстэммэтэх буоланнар кэккэ уустуктар бааллар эбит. Өскө билигин Россия көмүс-валютнай саппааһын хаҥатыыга айылҕа сырьелара – ньиэп, газ баһылыыр оруоллаах буоллахтарына, 16-18 үйэлэргэ күндү түүлээх (пушнина) этэ диэтэ кини. Мантан сылыктаатахха, бу экономическай аналы, соругу толорорго Индигир өрүс бассейныгар олорон ааспыт Зашиверскай кырата суох өҥөлөөҕүн учуонай бэлиэтээтэ.

Оттон Дьокуускайдааҕы духуобунай семинария профессора Инна Юрганова Спасо-Зашиверскай таҥара дьиэтэ былыргы нуучча зодчествотын ураты архитектурнай пааматынньыга буоларын уонна кини Сибииргэ биир санаанан бастакы храмовай комплексынан билиниллэрин чуолкайдаата.

Научнай дакылааттар бииртэн биир дьиктилэри арыйан истилэр. Онно олорон толкуйдаатахха, Зашиверскай, атыннык эттэххэ, “Хотугу Помпея” историятын дириҥэтэн үөрэтии өссө да тиэриллибэтэх кырыс сири санатыан сөптөөх.

Уон икки дакылааты барытын ырытар сип-сибилигин кыаллыбат, наука эйгэтин үлэһиттэрин инникитин өссө соһуччу арыйыылар кэтэһэллэр эбит. Кэлин да кинилэр үлэлэрэ сонуну тарҕатар сириэстибэлэринэн дьоҥҥо-сэргэҕэ тарҕаныахтара турдаҕа. Маны туоһулуурдуу СР-ын культурнай нэһилиэстибэтин харыстыыр Департамент (сал. Николай Макаров) СР наукаларын Академиятын Арктическай научнай-чинчийэр киинин уонна Нуучча географическай обществотын Саха сиринээҕи отделениетын кытта салгыы бииргэ үлэлииргэ Сөбүлэһии түһэристилэр уонна историческай-культурнай конференция түмүгүнэн резолюция ылылынна.

Ааптар: Афанасий ИВАНОВ, «Индигир уоттара» хаһыат, Муома улууһа.

Следите за самым важным и интересным в Telegram-канале и WhatsApp-группе ЯСИА