Муус устар 3 күнүн киэһэтигэр бырабыыталыстыба бэрэссэдээтэлин бастакы солбуйааччы-тыа хаһаайыстыбатын уонна ас-үөл бэлиитикэтин миниистирэ Петр Алексеев “Саҕалааччы фермер” куонкурус кыайыылаахтарыгар грант сертификаттарын туттартаата. Судаарыстыба өйөбүлүгэр быйыл 66 “буруолуу сылдьар” бааһынай тиксэр дьоллонно.
Сүөсүһүт өрө тутуллар
Петр Николаевич саҥа саҕалааччылары эҕэрдэлиир аан тылыгар федеральнай бүддьүөттэн үбүлээһин кээмэйэ кыччаабытынан (РФ-тан 100 мөл. солкуобай, СӨ-тэн 45 мөл. солкуобай) уонна ынах сүөһү иитиитин хайысхатыгар өйөбүл харчыта икки бүк үрдэтиллибитинэн, быйыл грант ылааччы ахсаана лаппа аҕыйаабытын эттэ. Ол курдук, былырыын 234, иллэрээ сыл 167 киһи 1,5-лыы мөлүйүөнү ылан тураллар. Быйыл куонкуруска кыттарга 23 улуустан 381 бааһынай докумуон туттарбытыттан 163 киһи эрдэ туоратыллыбыт. Буруйдара – судаарыстыба иннигэр иэстээхтэр. Инньэ гынан, куонкурус хамыыһыйатын дьүүлүгэр 19 улуустан 218 киһи ааспытыттан 66 бааһынай хаһаайыстыба баһылыгар, ол иһигэр сүөһү иитэр 40, сылгылаах 16, табалаах 2 хаһаайыстыбаҕа — 1,5 мөл. солкуобайтан саҕалаан 2 мөл. 750 тыһ. солкуобайга диэри кээмэйдээх көмө үп бэриллэр буолла. Балар быыстарыгар тигээйи мүөтүгэр 3, сир үлэтигэр 5 киһи бааллар.
Өрүү буоларыныы, илин эҥээрдээҕи улуустар кимиилээхтик кииристилэр. Мэҥэ Хаҥаластан уонна Чурапчыттан 8-тыы, Амматтан 7 уонна ыраах Сунтаартан 6 эдэр-эмэн дьон хаһаайыстыбаларын салгыы хаҥатар үптэннилэр. Кэрэхсэбиллээҕэ баар, балар бары кэриэтэ саамай уустук салааҕа ылсан, хороҕор муостааҕы хотон-хотон ахсын хорҕотор соруктаахтар. Холобур, аммалар бары, мэҥэлэртэн уонна чурапчылартан 7-лии бааһынай сүөһүнү иитиигэ идэтийэр баҕалаахтар.
Миниистири солбуйааччы сололоох тыа сирин сайыннарыыга департамент салайааччыта Николай Петров быһаарарынан, сүөһү иитээччилэр мэлдьи өрө тутуллаллар, быйыл эрдэ былааннаммытынан 3-түү мөлүйүөн бэриллиэхтээҕин, элбэх бааһынайга көмөлөһөр туһуттан, 2 мөл. 750 тыһ. солкуобайдыынан үллэрбиттэр, ити иһигэр тиэхиньикэ атыылаһарга суоттаммыттар киэннэрин сотон, 2 мөлүйүөҥҥэ диэри түһэрбиттэр. Ол аата дьиэни-уоту урукку сылларга курдук, 250 тыһ. солкуобайга тупсарыммыт кэнниттэн сүөһү атыылаһарга, хотон туттарга ырааһынан 2,5 мөлүйүөн (сарбыллыбыттарга 1 мөл. 750 тыһ.) солкуобай туттуллуохтаах.
Хайата ордугуй: хотон дуу, тыраахтар дуу?
Кэпсэтии уота күөдьүйбүтүгэр бааһынайдар хаһаайыстыбаны сайыннарарга урутатан тиэхиньикэни атыылаһар дуу, сүөһүнү эбинэр дуу эбэтэр саҥа хотон туттар барыстааҕын туһунан мөккүстүлэр. Н.Петров: “Оттуурдааҕар бэлэм оту атыылаһар барыстаах. Ол иһин грант үбүттэн тиэхиньикэ атыытын көҕүрэттибит”, — диир. Мэҥэ бааһынайдара бэйэ тиэхиньикэлээҕэ хайа даҕаны күҥҥэ-дьылга харысхаллаах буолуоҕун этиннилэр. Оттон Чурапчы Чыаппаратын эдэр фермерэ Евгений Оконешников оту атыылаһар быдан судургутун дакаастаһа сатаата. “Оттообокко, бары бэлэми кэтэһэн олордохпутуна, буруобут төһө уһуоҕай?” – диэн сиэрдээхтик ыйыталлар эмиэ да сутуур, эмиэ да ууга устан хаалар кыһалҕатын билбит аҕам саастаах дьон.
Маннык түгэҥҥэ муҥур былаастаах киһи санаата ыйааһыннаах буолуоҕа биллэр. “Биирдиилээн хаһаайыстыбалар атыыга анаан оттууллар гынан баран, кыһалҕалаахха барытыгар тиийбэт. Аны хаачыстыбата хайдаҕа эмиэ күнтэн-дьылтан тутулуктаах буолар. Онон сүөһүгүтүгэр үчүгэй оту бэйэҕит эрэ булунар кыахтааххыт”, — диэтэ миниистир. Оччотугар саҥа хотону туттубут, сүөһүнү элбэппит кэнниттэн тиэхиньикэ булунар кыһалҕата тирээн кэлэр. Өйөбүл икки төгүл улааппытын даҕаны иһин, барытын биирдэ саба тутар кыаллыбат. Хаһаайыстыба атаҕар туруор диэри “кэпэрээссийэ” диэн ньыма салҕааһын буолуон сөп этэ эрээри, Ньукулай Уйбааҥҥа тыраахтарын уларсыан оннугар сүнньэ тостуо. Ити — биһиги бүгүҥҥү олохпут чахчыта.
Кэпсэтииттэн сиэттэрэн, хотону тугунан туттуохха сөбүн туһунан ыйытыы үөскээн таҕыста. Тимиринэн дуу, маһынан дуу? Н.И.Петров этэринэн, баччалаах көмөҕө киһи кыбыстыбат гына аныгылыы, ол эбэтэр тимир каркастаан сэндвич-панелынан тутуллуохтаах. Оттон миниистир П.Н.Алексеев Өймөкөөн, Дьааҥы, Сунтаар курдук киин сиртэн ыраах олорооччуларга тиэйэн илдьии өҥөтө матырыйаал сыанатыгар тэҥнэһэринэн, бу ирдэбили сымнатан: “Маһынан даҕаны буоллун гынан баран, киһилии, хаачыстыбалаахтык, үйэлээх гына туттуҥ”, — диэн сүбэлээтэ.
Дьоруой аҕа аны үлэҕэ ылыста
Куонкурус алтыс төгүлүн ыытылынна. Сырыы ахсын дьиктилэрдээх буолааччы. Быйылгы көрүүгэ уостарыгар уоһахтара куура илик 18-таах уолаттартан саҕалаан бочуоттаах сынньалаҥҥа олорор 70-наах оҕонньоттор кииристилэр. Тааттаттан 11 оҕолоох ыал аҕа баһылыга Рустам Баратов сүөһүнү иитии салаатыгар 40 кыайыылаах иһигэр киирэн, аны үлэ дьоруойа буоларга туруммута хайҕаллаах. Саҥа саҕалааччылар бары кэриэтэ 1,5-1,8 тыһ. киилэ үүт таһымыгар сылдьар буоллахтарына, Чурапчы Алаҕарын олохтооҕо Афанасий Гоголев 6 ынаҕыттан ортотунан 3,5 тыһ. тахсалыы киилэни ыыр эбит. Кини аны биэс сылынан сүөһүтүн ахсаанын 50, ол иһигэр ыанньыгын 25 төбөҕө тиэрдэргэ соруктанар.
“Икки сыллааҕыта кэпэрэтииптэн уурайыахпыттан кэтэх сүөһүбүн көрөн олоробун. Эһэлэрим-эбэлэрим үөрэхтэринэн эбии аһылыкка болҕомтобун уурар буоламмын үүтү ылабын, — диир Афанасий Федорович. — Уолаттар грант үбүгэр саҥа хотон тутталларыгар ымсыыран, дьиэ кэргэнинэн сүбэлэһэн баран, ахсынньыга бааһынай хаһаайыстыба тэриннибит. Хаһаайыстыбабын хаҥатарбар тирэхтээхпин: икки уолум көмөлөһүөхтэрэ, кыыһым быйыл оскуоланы бүтэрэн, тыа хаһаайыстыбатын хайысхатынан идэ ылан, кэнэҕэс биһиэхэ кэлиэхтээх. Кэргэним оскуолаҕа асчытынан үлэлии сылдьар эрээри, саҥа хотонноннохпутуна, ыанньыксыттыа. Онон сүөһү иитиитин дьиэ кэргэн бизнеһигэр кубулутар бигэ санаалаахпыт”.
Быйыл муус эрдэ хамнаата
Быйылгы куонкурус хаһааҥҥытааҕар даҕаны эрдэ ыытылынна. Суол-иис быста илигинэ. Онон, үлэ дьоно тутууларын маһын бэлэмнииллэригэр, матырыйаал атыылаһан тиэйтэрэллэригэр күн-хонук ордорго дылы. Сатаан аттарыныахха эрэ кэрэх уонна көмө үбү ыйыллыбыт сыалыгар туһаныллыахтаах. Бааһынай күннээҕи кыһалҕата баттаҕынааҕар баһаам. Уматык, саппаас чаас ороскуота. Кутуйах оҕото түүлэннэҕинэ тоҥоругар дылы, сорох саҥа эдэр бааһынайдар грант үбүттэн уматыкка туттаары дураһыйалларын быктардылар. “Грант – судаарыстыба өйөбүлэ. Ороскуоту барытын саппат. Эһиги инники сайдыыгытыгар тирэх буоларга анаан бэриллэр”, — диэн быһаарда бырабыыталыстыба баһылыгын бастакы солбуйааччы-миниистир Петр Алексеев.
Бүгүн сүөһү иитэр саҥа бааһынайдар Уус Алдаҥҥа Россия Үлэтин дьоруойа, Россия бочуоттаах фермерэ Михаил Готовцев хаһаайыстыбатыгар сылдьан, бастыҥ уопуту илэ көрөн-истэн билсиэхтэрэ, билиилэрин-көрүүлэрин байытыахтара уонна күүстээх үлэҕэ турунуохтара, диэн edersaas.ru иhитиннэрэр.
Хаартыскаҕа: ынах сүөһүнү иитиигэ күргүөмүнэн туруммут Амма бааһынайдара П.Н.Алексеевтыын.
