Маастар Февронья Окоемова: Муома кыһыҥҥы суола арылынна

Биһиги ыраах сытар хотугу оройуоммутугар кыһыҥҥы айан суола арыллара дьоһун суолталаах, күүтүүлээх кэм. Айан суолун туруктаахтык  оҥоруу – бу  «Арктика суоллара» тэрилтэ туруулаһан туран үлэлиир үлэтин түмүгэ. «Индигир уоттара» хаһыат бүгүҥҥү дьоруойа – бу тэрилтэҕэ үлэлиир, дьахтарга сэдэх идэлээх суол маастара Февронья Окоемова.


Февронья Сергеевна — суолу тутар инженер. Омскай куоракка В. В. Куйбышев аатынан Сибиирдээҕи суол институтун бүтэрэн, дойдутугар Чурапчыга  суол учаастагар маастарынан үлэтин саҕалаабыт. Ол кэннэ нэһилиэк Сэбиэтигэр, куоракка «Туймаада-Агроснаб» тэрилтэҕэ үлэлээбит.

Муомаҕа 2015 сыллаахха сэтинньигэ саҥа тэрилтэ аһыллыбытыгар  үлэ миэстэтэ баарын көрөн кэлбит.

– Үлэҥ сүнньүнэн  наар айанныырыҥ буолуо дии?

Ыраах суолга халлаан сылыйыыта барабын. Тымныы кэмҥэ манна чугас эргин сылдьабын. Ис иһигэр киирдэххэ кумааҕы үлэтэ элбэх. Биир суолу тутабыт – Индигир суолун Уус-Ньараттан Зашиверскайга диэри 480 км көрөбүт. Чыбааҕылаах, Соболоох нэһилиэктэрэ аара суолга турар буолан анньан ааһабыт. Хонуу–Сааһыыр суолун аукциоҥҥа кыттаммыт контракт быһыытынан көрөбүт. Улахан Чыыстайга 14 үлэһиттээх учаастак үлэлиир, бэйэлэрэ суол маастардаахтар. Кинилэр Буруустаахтан Үөһээ Халымаҕа диэри 316 км көрөллөр.

– Саамай ыарахан учаастак ханныгый?

– Саамай ыарахан учаастак диэн суох. Учаастак барыта ыарахан. Бүтүннүү муус устун – Индигир өрүс устун айан суола. Муус суол кэбирэх, кутталлаах, аны тарыҥ бөҕөтө киирэр. Өрүс көһөҥө таастардаах. Уу аччаан хааллаҕына, хаар суох буолан, суол оллур-боллур буолар. Ханна эмит кутуу наада буоллаҕына, хаарынан дэхсилээн оҥоробут.

– Билигин суол туруга хайдаҕый?

– Кыһыҥҥы суол ахсынньы 22 күнүттэн арылынна. Муус эрдэ халыҥаабытынан сибээстээн массыыналар сылдьаллар. Уус-Ньара диэки хаара халыҥ дииллэр. Симии. Тарыҥ киирдэҕинэ, мууһу хайа баҕарар өттүнэн – аллараттан, үөһэттэн сууйар. Аны икки ардыгар кээҥилээх буоллаҕына, тарыҥ муус икки ардыгар киирэн ааһар. Ол томмокко хааллаҕына, халлаан сылыйан биэрдэҕинэ, 35-тэн үөһэ буоллаҕына, муус түргэнник алдьанар.  Ону ити билигин кутан сүрдээҕин толортоотубут.

– Ханнык кэмҥэ суол ырыа курдук буоларый?

– Үксүн олунньу ыйга суоппардар «ыллыы-ыллыы» айанныыллар.

– Сезон сылын аайы уратылаах буолу?

– 2016 сыллаах хаардаах дьылга Абый суолун аспыппытын өйдүүбүн. Биир миэтэрэттэн үрдүктээх хаары аспыппыт. Үс трактор буолан 12 хонук устата биирдии-үстүү миэтэрэнэн анньан, төттөрү кэлэн иккистээн бара-бара оннук кэтирэтэн, уолаттар сүрдээх ыарахан үлэни көрсүбүттэрэ.

Сезон бэйэ-бэйэтиттэн уратылаах бөҕө буоллаҕа. Айылҕа биһиэхэ көмөлөһөр даҕаны, алдьатыан да сөп. Холобур, былырыын суол биир да күн сабыллыбатаҕа. Сорох сезоҥҥа иккитэ-үстэ суол сабыллан ылара. Үксүн Уус-Ньара диэки айан суола сабыллар. Хаар халыҥ буоллаҕына, тарыҥ киирэн, сирин барытын хаарынан анньан кэбиһэбит, оччоҕуна тарыҥ хайысхатын уларыйар.

Айанньыттар культуралара тупсубут диэххэ сөп.  Урут суол бэлиэлэрин тоҕута ытыалаан кэбиһэр эбит буоллахтарына, билигин оннук көстүү суох. Биһиги үлэбитин өйдүүр дьон элбэҕэ үөрдэр.

– Идэҕэр төнүннэххэ, ол да буоллар тоҕо оччотооҕу оҕолор курдук учуутал-быраас идэлэрин талбатаххыный?

–  Мин маҥнай олох да криминалист буолуохпун баҕарар этим. Онтон «суол инженерэ» диэн идэ ылар үөрэх баарын билэммин онно туттарсарга санаммытым. Дьонум соһуйбуттара даҕаны, үөрбүттэрэ даҕаны. Суоппар идэлээх таайдарым, убайдарым «оҕобут үөрэнэн кэлэн суолбутун оҥоруо» дэһэллэрэ. Чурапчыга суола бэйэтэ туспа уратылаах. Ардах түстэҕинэ, тобуккар диэри кэһэ сылдьар бадараан, кураан буоллаҕына, бетон курдук хатан хаалар.

Идэбин талбыппын төрүт кэмсиммэппин. Үөрэхпит, биллэн турар, ыарахан этэ – сопромат, теоретическай механика, физика, динамика, начертательнай геометрия… Саха сириттэн үс кыыс буолан үөрэммиппит.

– Бэйэҥ массыына ыытаҕын дуо?

– «Мазда Демио» массыыналаахпын. Сайын куоракка тиийдэрбин эрэ уруулбар олоробун. Механиканы сөбүлээбэппин. Автоматиканы ордоробун.

– Ыарахан үлэттэн хайдах сынньанаҕын?

– Уоппускабын сайын ылабын. Муораҕа баран сынньанарбын, дуоһуйа сөтүөлүүрбүн сөбүлүүбүн. Казахстаҥҥа олорор эдьиийбэр күүлэйдээн кэлэбин, дойдубар сир астыыбын. Хоббим элбэх. Алена Афанасьевна Тарабукинаҕа үөрэнэн уруһуйдуубун. Үксүн айылҕаны, айан суолун (күлэр). Айаҥҥа сылдьан кэрэхсии көрбүт сирдэрбин хаартыскаҕа түһэриинэн үлүһүйэбин. Таах иллэҥ олорбоппун. Йоганан дьарыктанабын, үҥкүү куруһуогар сылдьабын.

– Эр дьону кытта үлэлиир судургу буолуо?

– Коллективпыт улахан, 27 үлэһиттээхпит. Үксүлэрэ бэйэлэрин идэлэрин толору баһылаабыт, сорохторо саҥа уопутуран эрэр эдэр үлэһиттэр. Үлэбит сүрдээх эппиэтинэстээх. Суол диэн олох хорук тымыра буолар, куруук сыыйыллан олоруохтаах.

– Суол маастара буолан, айанныырыҥ быыһыгар суолу көрө иһэриҥ буолуо дии. Суол хайдах туруктааҕын тутатына харах көрүүтүнэн быһаараҕын дуо?

– Бу сайын анаан-минээн сыал-сорук туруорунан икки нэдиэлэ устата «автостоптаан» Дьокуускай– Бүлүү федеральнай трассатын көрөөрү айаннаатым. «Скоростной» буолан наһаа элбэх суол быһылаана тахсар эбит. Бырайыага эргэ, кыараҕас соҕус диэн көрдүм. Үөһээ Бүлүү улууссалара бүтүннүү асфальт. Баһылык хайдах дьаһанан олороро улуус айанын суолуттан да көстөр.

– Уонна түмүккэ үгэс быһыытынан куруутун ыйытар ыйытыым – үлэҕэр саамай сөбүлүүр өрүтүҥ тугуй?

– Суол арыллыыта. Үлэбит саҕаланыыта – суолу көрүү…

Саҥа сезоҥҥа «Арктика суоллара» Муоматааҕы учаастагар ситиһиилээх үлэни, көнө суолу, күөх уоту баҕарабыт!

Кэпсэттэ Валентина СТАРОСТИНА

This post was published on 26.12.2018 14:12 14:12