Сэниэ-күүс эбэр, туох баар наадалаах битэмиининэн хааччыйар таба өҥүргэс муоһун иһинээҕи хаанын испит оҕо кыһын ыстаадаҕа ыалдьыбат диэн этэллэр.
Билигин өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн 152 000 таба баар. Ол эрэн, кыыл таба бу дойдуну ырааҕынан тэйэ хаамар буолбут, сылдьар ыырын уларыппыт диэн кэпсииллэр олохтоохтор. Ону сорох дьон Лаптевтар муораларыгар ньиэби көрдөөн, сейсмическэй үлэ ыытыллан, сир кырса доргуйан, кыыл таба куотта дэһэллэр.
Бу тыын кыһалҕаны дьүүллэһэ атырдьах ыйын ортотугар Сааскылаах нэһилиэгэр эколог-учуонайдар, муораҕа ньиэп саппааһын чинчийэр геологтар, Аҕыйах ахсааннаах хотугу норуоттар уонна Арктика боппуруостарыгар Ил Түмэн сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Елена Голомарева уо.д.а. «ЭкоАрктика» диэн экологическай форумҥа муһуннулар.
Спутниковай моойторук
Сибиир федеральнай университетын преподавателэ Александр СавченкоКрасноярскай кыраай эбэҥки оройуонугар кыыл табаларын моонньугар спутниковай моойторук кэтэрдэн, ханна сылдьалларын саҥа IT-технология көмөтүнэн чопчу көрөн олороллорун кэпсээтэ.
«Аан дойдуга ахсаанынан үһүс миэстэни ылар, мөлүйүөнүнэн ахсааннаах Таймыыр табатын популяцията, спутниктан кэтээн көрдөххө, 1,5 мөл. кв м сиргэ тайаан сылдьар. Ити 4 Францияны холбообут саҕа. Анаабыр диэки Таймыыр табата кэлэр. Кини тоҕо хойутаабытын, хайа сиринэн куотан барбытын online бириэмэнэн спутнигынан көрө олоруохха сөп. Спутниковай моойторугу тыһы табаҕа кэтэрдиллэр, атыыр моонньо кэтирээтэҕинэ, мэһэйдэтэр. Маннык моойторук иитиитэ оруобуна биир сылга тиийэр»,— диэн билиһиннэрдэ кини.
Урут таба ыйааһына 120 кг тиийэр этэ
Кыыл таба үөрэ эмискэ тоҕо анньан кэлэн, ыстаадаҕа баар дьиэ табаларын илдьэ баралларын олохтоохтор эппиттэригэр, хараал, ыстааданы киллэрэр төгүрүк күрүө тутуллара наадалааҕа этилиннэ. Дьокуускайдааҕы тыа хаһаайыстыбатын научнай-чинчийэр институтун научнай үлэһитэ, профессор, академик Евгений Слепцов:
«Күн-дьыл уларыйан, 2 миэтэрэҕэ тиийэр халыҥ хаар түһэн, таба ахсаана лаппа аҕыйыы турар, ол иһин тоҥ хаары хаһан, сатаан аһаабат кэмигэр комбикормунан эбии аһатыахха наада. Оннук аһатан туттарыллар таба ыйааһынын Томпо улууһугар 80-120 кг тириэрдэ сылдьыбыттара. Билигин таба муҥутаан 60 киилэлээх.
Аны хааныгар, быарыгар бруцеллез ыарыы киэҥник тарҕанан айылҕа харамайын кэбирэтэр, төрөөһүнэ аҕыйыыр. Манна Анаабырга икки ыстаада бруцеллезтаах. Ону тохтотоору, кэлиҥҥи сүүрбэччэ сыл иһигэр вакцина оҥорон таһаардыбыт. Вакцина биэрдэххэ, атын табалар сыстыбаттар», — диэн кэпсиир.
Хамнас 40-50 тыһ. солк.
Үрүҥ хайаҕа агро-оскуола арыллан, оҕолор өбүгэ төрүт дьарыгар кыра саастарыттан уһуйуллаллар. Кэлиҥҥи кэмҥэ ыстаадаҕа олорор табаһыттар усулуобуйалара тупсан, хамнастара 40-50 тыһ. солк. тиийэ үрдээтэ. ДьТХА нөҥүө табаһыт идэтин баһылыыр кыах көстөн, 35 диэри саастаах ыччат таба иитиитинэн дьарыктанара элбээтэ.
Оттон кыыл таба бу эргин тоҕо сүппүтүн туһунан ыйытыыга ким да чуолкай хардарбата. Аһылыгыттан диэнтэн саҕалаан араас этии этилиннэ. Түмүккэ ньиэп көрдүүр, хостуур сирдэрэ ыраах муораҕа баар буолан, хамсыыр харамайга, чуолаан, табаҕа туох да сабыдыала, хоромньута суоҕа бэлиэтэннэ.
Марианна Тыртыкова, «Саха сирэ», edersaas.ru.
