Арассыыйа регионнарыттан сылдьар дэлэгээссийэлэр салайааччылара «Кэлэр кэм дипломата» дьыалабыай оонньууга эмиэ үрдүк сыанабылы биэрбиттэрэ. Ол курдук, РФ МИД-ын дипломатическай академиятын Норуоттар икки ардыларынааҕы сыһыаннаһыыларын кафедратын доцена, дипломатическай академия норуоттар икки ардыларынааҕы ООН моделын научнай салайааччыта Дмитрий Сидоровтан бу тэрээһин туһунан санаатын үллэстэригэр көрдөспүппэр, бу курдук эппитэ:
— Салайааччылар оҕолорун кытта систиэмэлээхтик үлэлииллэр эбит. Бу манна баар оҕолортон сорохтор Москваҕа буолар дьыалабыай оонньууларга кыттар кэмнэригэр ону бэлиэтии көрбүтүм. Мин тус бэйэм ордук Соҕуруу Африка Өрөспүүбүлүкэтин, Великобритания, Италия, Шри Ланка, Испания дойдуларын билиһиннэриилэри сөбүлээтим. Оҕолор бэрт улахан, дириҥ ис хоһоонноох үлэни ыыппыттара көстөр. Бу оонньууну кэтээн көрөн баран, биир-икки оҕо буолбакка, бөлөҕүнэн олус күүстээхтэрин илэ көрөн итэҕэйдим. Онон дойду үрдүнэн Саха сиригэр эрэ ыытыллар “Кэлэр кэм дипломата” дьыалабыай оонньууну ыытар салайааччыларга барҕа махталбын тиэрдэбин.
Калиниградтан сылдьар Анна Синявская, оскуола үөрэнээччитэ диэтэххэ, тыла-өһө улахан куурус устудьуонун курдук. Кини тэрээһин туһунан санаатын бу курдук тиэртэ:
— Мин Италияны көмүскээтим. Наһаа интэриэһинэй оонньуу эбит. Саха сирин наһаа сөбүлээтим. Бэйэм курдук интэриэстээх үгүс оҕону кытта билистим.
Дипломатическай академия норуоттар икки ардыларынааҕы ООН моделын научнай салайааччыта Дмитрий Сидоров Аннаҕа академия ректорын кинигэтин бэлэхтиир уонна ситиһиилэри баҕаран кинигэҕэ анабыл илии баттыыр түгэнин хаартыскаҕа түһэрэн үйэтиппитим. Биллэн турар, бу курдук “Кэлэр кэм дипломата” дьыалабыай оонньуу үгүс оҕоҕо кинилэр олохторугар умнуллубат өйдөбүлү хаалларбыта чахчы.
Оттон Саха сирин оҕолорун 12 сыл устата кимнээх “Кэлэр кэм дипломата” дьыалабыай оонньууга кытыннаран, дойду таһымыгар таһаараллар эбит? Бу туһунан сиһилии билсиэх.
Иван БУДИКИН — ЮНЕСКО Саха сиринээҕи кулууптарын ассоциациятын бэрэссэдээтэлэ. Таатта улууһун Ытык Күөллээҕи Анемподист Софронов-Алампа аатынан 1-кы №-дээх орто оскуолатыгар дириэктэри солбуйааччы. Идэтинэн история учуутала. «Кэлэр кэм дипломата» дьыалабыай оонньууга эксперт быһыытынан үлэлээбитэ.
Иван Евсеевич айымньылаах үлэтин хайдах саҕалаабытын маннык кэпсиир:
— 2007 с. сэтинньигэ Ытык Күөл 1-кы №-дээх орто оскуолатыгар «ЮНЕСКО кулууба» диэн түмсүү тэрийбиппит уонна Екатеринбург куоракка баар Ураллааҕы-Сибиир ЮНЕСКО кулууптарын кииннэрин ассоциацияларын федерациятын кытта ыкса үлэлээбиппит. Сүрүн сорук – оҕо дьоҕурун арыйыы этэ. ЮНЕСКО кулууптарыгар «Ыччат лиидэрдэрин бэлэмнээһин» бырагыраама чэрчитинэн Екатеринбурга тиийэн, анаан үөрэммиппит. Онно сылдьан «Сулус» диэн ЮНЕСКО кулуубун тэриммиппит. Үөрэнэн кэлэн баран, үөрэнээччилэргэ анаан интэриэһинэй ис хоһоонноох тэрээһиннэри тэрийэр сорук турбута. Ол кэмҥэ өрөспүүбүлүкэтээҕи таһымнаах «Эдэр дипломат» диэн тэрээһин буолбута. Бу дьыалабыай оонньууга биирдиилээн эрэ оҕо тахсыан сөптөөҕө. Оттон биһиги сорукпут – элбэх оҕону хабыы этэ. Араас тэрээһиннэргэ сылдьан баран, «ООН модела» диэн дьыалабыай оонньуу баарын билэн, 2008 c. өрөспүүбүлүкэтээҕи «ООН моделынан оскуола хамаандаларын дебаттара» диэн тэрээһини ыыппыппыт. Бу иннинэ оскуолабытыгар ЮНЕСКО күннэрин тэрийбиппит, Билигин бу оонньуу Дьокуускайга, Майаҕа, Мархаҕа ыытыллаллара үгэскэ кубулуйда. Дьыалабыай оонньуу оҕо сүрүн сатабылларын (универсальные компетентности) сайыннарар буолан,бэйэтин идэтин таларыгар олус туһалаах, — диэн кэпсиир Иван Будикин. Иван Евсеевич кэлин куоракка көһөн кэлэн баран, бу дьыалатын бырахпакка, өссө далааһыннаахтык ситэрбит. Мархаҕа үлэлиир сылларыгар кини үлэтэ өссө тахсыылаах буолбута. Үөрэнээччитэ Карина Сатырова РФ Ыччат дьыалатыгар федеральнай агентство ыытар эдэр дьон бырайыактарын куонкуруһугар кыттыбыт. Кыыс «Карьера уонна бэйэни салайыныы» хайысхаҕа ООН модела оҕо бэйэни салайыныытыгар оруолун туһунан бырайыагынан кыттан, кыайыылааҕынан тахсыбыт. Карина Сатырова федеральнай бүддьүөттэн үбүлэнэр 150 тыһ. солк. Арассыыйа ыччатын гранын ылбыт. Билигин Иван Будикин, төһө да Ытык Күөлгэ үлэлээтэр, Каринаны кытта салгыы кыыс ыытар үлэтигэр социальнай ситим нөҥүө үлэлэһэр.
Валентина НИКОЛАЕВА — өрөспүүбүлүкэтээҕи «Юные якутяне» эбии үөрэхтээһин ресурснай киинин педагога, педагогическай наука кандидата. «Мин уонна быраап» куруһуогу салайар. Уопуттаах педагог «Кэлэр кэм дипломата» дьыалабыай оонньууну кыраҕы хараҕынан кэтээн көрдө уонна бэйэтигэр бэрт элбэх бэлиэтээһиннэри оҥордо.
— «Кэлэр кэм дипломата» дьыалабыай оонньууга Дьокуускай куорат оскуолаларыттан кииммитигэр сылдьар уонча оҕону кытыннардыбыт. Кинилэртэн 16 №-дээх орто оскуола 10-c кылааһын бүтэрбит, биллиилээх бэлитиическэй диэйэтэл М.В. Мегежекскай аатынан бириэмийэ «Мин -лиидэрбин» номинациятын лауреата Коля Кривошапкин уонна МАН стипендиата, М.В. Мегежекскай аатынан бириэмийэ «Наукаҕа ситиһиилэрин иһин» бириэмийэ лауреата Артем Эверстов ситиһиилээхтик кытыннылар.
Атырдьах ыйын саҥатыгар киин оҕолорун илдьэ Москваҕа ыытыллар быраабы араҥаччылааччылар оскуолаларыгар дьарыктана барыахпыт. Бу тэрээһиҥҥэ манна буолбут дьыалабыай оонньууга Татарстантан билсибит оҕолорбутун кытта көрсүөхпүт, — диэн санаатын үллэстэр Валентина Николаева.
Саха гимназиятын 9-с кылааһын бүтэрбит Артем Эверстов былырыын Москваҕа Госдуума дьокутааттара кыттыылаах форумҥа дакылаат аахпыт. Кини Валентина Дамдиновна салайыытынан 2-с кылаастан араас сэминээрдэргэ, форумнарга кыттар эбит. Билигин Артем уһуйааччыта Валентина Николаева салайыытынан араас дипломатическай ис хоһоонноох дойду таһымнаах тэрээһиннэргэ кыттар. «Кэлэр кэм дипломата» дьыалабыай оонньууга Артем Эверстов үрдүк таһымнаах бэлэмнээҕэ бэлиэтэннэ.
Михаил ВИНОКУРОВ — Таатта улууһун Ытык Күөл Анемподист Софронов-Алампа аатынан 1-кы №-дээх орто оскуолатын историяҕа учуутала. Эдэр педагог уопуттаах уһуйааччылары кытта алтыһан, үлэлэрин ис хоһоонун билистэ, бэйэтин билиитин хаҥатта.
— Тааттаттан 6 оҕону аҕалан кытыннардыбыт. Оҕолорбут маннык улахан таһымнаах тэрээһиннэртэн олус элбэххэ үөрэнэллэр. «Кэлэр кэм дипломата» дьыалабыай оонньууну Бырабыыталыстыба дьиэтигэр тэрийэн ыыппыттара, тэрээһини олус улахан суолталаата. Бу кэнниттэн оҕолорбут өйдүүн-санаалыын уларыйдылар, — диэн санаатын үллэстэр Таатта учуутала.
Ити курдук, Арассыыйа регионнарыттан Саха сиригэр эрэ ыытыллар “Кэлэр кэм дипломата” дьыалабыай оонньууну ыытар салайааччылар оҕолорбутун 21-с үйэ сайдыылаах олоҕор ситиһиилээхтик бэлэмнииллэр.
Елена ПОТОЦКАЯ, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru
