Олунньу 25 күнүгэр Ил Түмэҥҥэ норуот депутатын Александр Уаров салайыытынан, «Биир ньыгыл Россия» баартыйа Саха сиринээҕи салаатын «Тыам сирэ» бырагырааматыгар туһуламмыт мунньах буолла. Манна бырайыакка үлэлэһэ сылдьар дьон, министиэристибэлэртэн уонна биэдимэстибэлэртэн эппиэтинэстээх исписсийэлиистэр түмүстүлэр.
«Бүгүҥҥү мунньахпыт сүрүн сыала — «Тыам сирэ» бырагыраама бүтэһиктээх эрэдээксийэтин ырытыы», — диэн Ил Түмэн Хонтуруоллуур сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Александр Уаров чопчулаата. Санатан эттэххэ,«Тыам сирэ» аграрнай бырагыраама 2010 сылтан ыла үлэлиир уонна 2015 сыллаахха производственнай-экономическай кэрчигэр өссө эбии уларытыылары киллэрэн, күүһүрдүллүбүт саҥа эрэдээксийэтэ оҥоһуллубута.
Бу бырагыраама сүрүн хайысхалара: сири туһаныыга, тупсаран оҥорууга уонна быраҕыллыбыт сири туһаҕа таһаарыыга итиэннэ Хотугу аҕыйах ахсааннаах омуктар төрүт дьарыктарын харыстааһыҥҥа, сайыннарыыга туһуланаллар; тыа хаһаайыстыбатын 2020 сылга диэри сайдыы тосхолун толоруу, тыа сиригэр кооперацияны, дьоҕус уонна орто урбааны өйөөһүн; саҥа технологиялары хото туһаныы уонна куораттарга «агропоястары» тэрийии. Маны таһынан, тыа сиригэр суолу туттарыы, ол иһигэр элбэх ахсааннаах нэһилиэнньэлээх пууннарга тупсарыллан оҥоһуллубут (асфальт, бетон) уулуссалары тутуу, тыа сирин гаас оттугунан хааччыйыыны түргэтэтии, «Сахам сирэ 21-с үйэҕэ» уопсастыбаннай хамсааһыны өйөөһүн, улуустарга дьону-сэргэни олорор дьиэнэн хааччыйыыга анал көмөнү олохтооһун, саха тылын харыстыыр туһугар оҕо төрөөбүт тылынан үөрэнэр быраабын толору хааччыйыы, дьон-сэргэ чэгиэн-чэбдик олоххо дьулуһуутун өйөөһүн курдук сүрүн соруктар тосхолго киирэллэр.
«Тыам сирэ» бырагыраама ылыллыан иннинэ баартыйа бары салааларыгар, нэһилиэнньэҕэ үгүс дьүүллэһиини ааспыта, онон бэйэтин кэмигэр чопчу өйдөммүтэ, дьоҥҥо-сэргэҕэ биһирэммитэ. Бырайыак ылыллыбытын кэннэ 2000 ахсаанынан туспа брошюра быһыытынан сахалыы уонна нууччалыы тылларынан бэчээттэнэн, бүтүн өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн киэҥник тарҕаммыта. Ону таһынан, «Ил Түмэн», «Кыым» итиэннэ улуустааҕы хаһыаттарга толору бэчээттэммитэ. Бырагыраама электроннай барыйаана нэһилиэктэр дьаһалталарыгар эмиэ тиэрдиллибитэ.
Киэҥ кэпсээтиилэргэ, үгүс дьүүллэһиигэ бочуоттаах сынньалаҥҥа олорор ытык кырдьаҕастартан, үлэлии-хамсыы сылдьар нэһилиэнньэттэн, учуонайдартан элбэх этии киирбитин туһунан этэн аһардылар. Холобур, Саха сирин тыатын хаһаайыстыбата судаарыстыба өттүттэн аан бастакынан толору өйөбүлүнэн туһанарын курдук өрөспүүбүлүкэ экономикатын быһаарыылаах салаатынан билинэргэ туруорсубуттар. Тыа хаһаайыстыбатын тэрээһинин уонна салаллыытын биир туспа салаатын систиэмэтин чөлүгэр түһэрдэххэ эрэ ыытар аграрнай бэлиитикэҕэ көдьүүстээхтик бары хайысхаларынан толору олоххо киллэриигэ, оҥорон таһаарыыны атаҕар туруорууга хайаан да наадалаах агротехника ирдэбиллэрин, билим ситиһиилэрин, племенной, селекционнай үлэни сүрүннүүргэ, бары салааларга механизация күүһүн кэлимсэтик туһанарга, аныгы техниканы, технологияны киэҥник киллэрэргэ саҥа кыахтар үөскүөхтэрэ. Бу олус улахан суолталаах төрүт боппуруос. Манна былаас саамай үрдүкү таһымыгар күүстээх дьаһайар быһаарыныы ылыллара наадатын туһунан санааларын үллэстибиттэр. Ил Түмэн Хонтуруоллуур кэмитиэтин бэрэссэдээтэлин, бу бырайыак сүрүннээччитин Александр Уаров салайыытынан «Тыам сирэ» аграрнай бырагырааматын саҥа производственнай-экономическай блогун бэлэмниир оробуочай хамыыһыйата, кэмиттэн-кэмигэр ырытыы, дьүүллэһии тэрийэр.
Саха сирин Ил Дархана Егор Борисов «Тыа хаһаайыстыбатын сайдыытын туһунан» сокуон бырайыагын киэҥ дьүүлгэ таһаарбыта. Тас дойдуттан киирэр бородууксууйа сарбыллан, бэйэ оҥорор табаара элбииригэр Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтигэр саҥа дьаһаллары олоххо киллэрэргэ соруктары туруорбута. Саха Өрөспүүбүлүкэтин Бырабыыталыстыбата «Тыа сирин туруктаах сайдыытын биэс сыллаах былаанын» бигэргэттэ.
«Тыам сирэ» соҕотох региональнай бырагыраама буолар. Ил Түмэн «Саха сирин тыатын хаһаайыстыбатын сайдыытын туһунан» сокуону ылыннаҕына, бу аграрнай бырагыраама саҥа эрэдээксийэтэ бигэргэнэрэ былааннанар. «Сахабыт сирин бары нэһилиэктэригэр, аныгы олох сиэринэн сайдан, үлэлээх-хамнастаах уонна бэйэбит салайынан олорор былааммытын олоххо киллэриэҕиҥ», — диэн норуот депутата Александр Уаров эттэ.
Россия Бырабыыталыстыбата 2015 сыл алтынньы 1 күнүгэр 1050 №-дээх «Түөлбэ сирдэр уонна куорат уокуруктара социальнай инфраструктураларын комплекснай сайдыытын бырагырааматыгар ирдэбиллэр тустарынан» саҥа уурааҕы ылыммыта. Бу уураахха олоҕуран, нэһилиэктэр социальнай инфраструктуралара тустаах ирдэбиллэргэ эппиэттиэхтээхтэр.
Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр 2016 сыл нэһилиэнньэлээх пууннары тупсарыы Сылынан биллэриллэн, тыа сиригэр үчүгэй өттүгэр элбэх уларыйыы тахсара күүтүллэр.
Кэлэр cүhүөx кэмҥэ тыа сирин олоҕун таһымын төрдүттэн тупсаран, куораттан хаалыытын тэҥнииргэ дьулуһуу, дэриэбинэ социальнай-экономическай сайдыытын сүрүн сыал-сорук быһыытынан туруорунар кэм кэлбитин туһунан эттилэр. Маны таһынан, бырагыраама биэс сыллааҕы былааныгар киирэр үлэ сүрүн хайысхатын билиһиннэрэр инниттэн кулун тутар ыйтан саҕалаан икки ый устата «Саха сирэ» өрөспүүбүлүкэтээҕи хаһыакка бэчээттэниэхтэрэ.
Түмүккэ, «Тыам сирэ» бырагырааманы Ил Түмэн өйүүрүн, бу хайысхаҕа туһааннаах үлэ барарын, депутаттар өттүлэриттэн сөптөөх болҕомто баарын туһунан тэрийэр хамыыһыйа бэлиэтээтэ. Мунньах кэмигэр киирбит этиилэр учуоттанан, Ил Түмэн XXI пленарнай мунньаҕар көрүүгэ киллэрэргэ сыал-сорук туруорулунна.
Ил Түмэн пресс-сулууспата иһитиннэрэр.
