СИА «Ил Дархан нэдиэлэтэ» таһаарыытыгар Айсен Николаев ааспыт нэдиэлэҕэ үлэтин сүрүн түгэннэрин пресс-сэкирэтээрэ Афанасий Ноев кэпсиир. Кини суруйарынан, олунньу 25 күнүгэр регион баһылыга «Саха сирин сайдыытын корпорацията» АО, «Якутия» венчурнай хампаанньа, «Якутия» технопаарка үлэлэрин көрдө. Бу өрөспүүбүлүкэ сайдыытын институттара регион экономикатын үүнүүтүгэр, чуолаан стартаптары, саҥа сайдан эрэр хампаанньалары, креативнай салаалары өйүүргэ улахан сабыдыаллаахтарын эттэ.
Олунньу 22 күнүгэр Удачнай трубкатыттан булуллубут 52 караттаах бөдөҥ алмааска Социалистическай Үлэ Дьоруойа Петр Яковлев аата иҥэриллибитин туһунан Ил Дархан социальнай ситимҥэ үллэһиннэ. Петр Ионович Аҕа дойдуну көмүскээччи күнүн көрсө олунньу 22 күнүгэр төрөөбүтэ 100 сылын туолла. Амма улууһун Амма-Наахара нэһилиэгэр төрүттээх. Олоҕун үрүҥ илгэни дэлэтиигэ анаабыт чулуу ыанньыксыт бэйэтин кэмигэр 5,5 тыһ. лиитрэ үүтү ыабыта. Кини Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа, уордьаҥҥа тэҥнээх «Хорсунун иһин» мэтээлинэн наҕараадаламмыта.
Эһиил Саха судаарыстыбаннаһын 100 сылын туоларын көрсө 100 бөдөҥ алмааска уһулуччу үтүөлээх дьон аатын иҥэрэр туһунан Ил Дархан «АЛРОСА» хампаанньаҕа этиилээх тахсыбытын өйөөбүттэрэ. Бырайыак былырыыҥҥыттан саҕаламмыта. Улуу Кыайыы 75 сылыгар Саха сириттэн төрүттээх Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойдарын ааттара үйэтитиллибитэ. Алмаастар куоппуйалара уонна сертификаттар Дьоруойдар дойдуларын музейдарыгар туттарыллаллар.
Бырайыак салҕанан барар. Бэйэлэрин кэмнэригэр Сахабыт сирин историятыгар умнуллубат суолу-ииһи хаалларбыт дьон туһунан сырдык өйдөбүл көлүөнэттэн көлүөнэҕэ бэриллэн иһиэхтээх диэн Айсен Николаев бэлиэтээн этэр.
Олунньу 24 күнүгэр Айсен Николаев Дьокуускайга Гериатрия киинигэр сырытта. Кырдьаҕастар сытар балыыһаларыгар компьютернай томография хоһо аһылынна. Бу билиҥҥи кэмҥэ олус наадалаах аппараты Ил Дархан дьаһалынан ыланнар туруорбуттар. «Доруобуйа харыстабыла» национальнай бырайыак чэрчитинэн КТ хоһо бары тэриллэринэн хааччыллыбыт. Онон бу анал хос аһылларын күүппүт бэтэрээннэр баҕа санаалара туолла. Бу иннинэ аҕам саастаах дьон КТ-га түһэ куоракка төттөрү-таары айанныылларыгар ыарахаттары көрсөллөрө. Балыыһаҕа эмтэммит бэтэрээннэр Айсен Сергеевичка туруорсан сурук суруйбуттара. Маныаха ааспыт сайыҥҥыттан киин инфекционнай стационарга кубулуйан, коронавирустаабыт ыарыһахтар сыталлар, тыһыынчаттан тахса киһи эмтэнэн тахсыбыт. Кинилэртэн 40%-ра 80 саастарын ааспыт дьон. Онон билигин чуолкай диагноһы туруорар кыах үөскээтэ.
Ил Дархан реанимация салаатын киирэн көрдө. Коронавирус дьаҥын бохсорго көрүллүбүт үбүнэн ИВЛ аппарааттара, ыарыһахтарга аналлаах ороннор, гаастаах анализатордар ылыллыбыттар. Бары палаатаны салгынынан хааччыйарга станция оҥоһуллубут. Ону сэргэ ПЦР анаалыһын лабораториятынан, көһө сылдьар рентген аппаратынан хааччыллыбыттар. Гериатрия киини сэбиэдиссэйэ Светлана Обутова Айсен Николаев улахан өйөбүлүн, көмөтүн иһин махтанна.
Олунньу 24 күнүгэр Айсен Николаев Дьокуускайга Онкология диспансерын радиологическай куорпуһугар сылдьан, саҥа аһыллыбыт рентген-хирургия ньыматынан диагноһы туруорар салааны уонна паталогоанатомическай салааны көрдө. Манна Уһук Илин уокурукка суох МРТ аппарата үлэлиэҕэ. Гелийэ суох маннык үс эрэ аппарат дойдуга баарыттан, биирэ бу Саха сиригэр кэллэ. Кулун тутартан үлэтин саҕалыаҕа. Онон олохтоохтор өрөспүүбүлүкэ таһыгар тахсыбакка үрдүк хаачыстыбалаах көмөнү ылыахтара. Радиологическай куорпус 2018 сыллаахха саҥардыллыбыта, урукку куорпустан быдан улахан объект тутуллубута. Национальнай бырайыагынан аныгы оборудованиенан хааччыйыы салҕанар. Айсен Николаев коллективы кытта көрсөн кэпсэттэ, ситиһиилээх үлэни баҕарда. Билиҥҥитэ Петр Алексеев уулусатыгар 210 киһи күннэтэ сылдьар поликлиникалаах, 180 киһи сытан эмтэнэр стационардаах Онкология диспансерын сүрүн дьиэтэ тутулла турар, эһиил үлэҕэ киириэхтээх.
Олунньу 24 күнүгэр Айсен Николаев Өлүөхүмэ куоракка ууну ыраастыыр саҥа ыстаансыйа үлэҕэ киириитин үөрүүлээх тэрээһинигэр видео-сибээс нөҥүө кытынна, олохтоохтору ыраас уунан хаачыллыбыттарынан эҕэрдэлээтэ. Ил Дархан дуоһунаһыгар киирээт, кини бастакынан Экология туһунан ыйааҕы таһаарбыта. Ол онно өрөспүүбүлүкэ олохтоохторун хаачыстыбалаах иһэр уунан хааччыйар, ууну ыраастыыр ыстаансыйалары тутар туһунан соругу туруорбута. Өлүөхүмэҕэ ууну хааччыйар ситими «Олорор дьиэ уонна куорат эйгэтэ» национальнай бырайыак чэрчитинэн «Ыраас уу» регионнааҕы бырайыак көмөтүнэн оҥоһулунна. Саҥа объегы кытары аныгы хочуолунай тутулунна. Онон куорат олохтоохторо сылы эргиччи ыраас ууну иһэр буоллулар. Инникитин чугастааҕы нэһилиэктэри хабыахтара, үлэ салҕанан барыа. Айсен Николаев тыл этэригэр, национальнай бырайыагынан 2024 сыл түмүгүнэн өрөспүүбүлүкэ нэһилиэнньэтин 76% ыраас уунан хааччыллыаҕа диэн иһитиннэрдэ. Федеральнай бырайыактан 263 мөл. солк. үбүлээһин көрүллэн, ыстаансыйа саҥа технологиянан билигин сууккаҕа 2,4 тыһ. куб.м. ыраас ууну оҥорон таһаарар. «Өрөспүүбүлүкэ нэһилиэнньэтин ыраас иһэр уунан хааччыйыы аҕыйах нэһилиэнньэлээх пуунунан бүтүө суохтаах. Бу өрөспүүбүлүкэ иннигэр турар суолталаах сорук, ону ситиһэрбитигэр эрэллээхпин», — диэтэ регион салайааччыта. Улуус баһылыга Николай Харбин олохтоохтор ааттарыттан Айсен Николаевка, өрөспүүбүлүкэ салалтатыгар, тутааччыларга махталын биллэрдэ. Сотору ууну ыраастыыр ыстаансыйалар Үөһээ Бүлүүгэ, Покровскайга аһыллыахтара.
Олунньу 24 күнүгэр Айсен Николаев «Саха» ГТРК телеканалын эфиригэр өрөспүүбүлүкэҕэ санитарнай-эпидемиологическай быһыы-майгы быдан тупсубутун, коронавируһунан ыалдьыы ахсаана лаппа түспүтүн иһитиннэрдэ. 100 тыһ. киһиэхэ ыарыы көрдөрүүтүнэн Саха сирэ дойдуга 67 миэстэҕэ сылдьар. Бу үлэ утумнаахтык ыытыллыбытын түмүгэ көстөр диэтэ уонна эмчиттэргэ махталын тиэртэ. Вакцинация туһунан этэригэр, олунньу 23 күнүгэр 5 тыһ. доза кэлбитин, итинник кээмэйинэн нэдиэлэ ахсын аҕалыллыаҕын туһунан эттэ. Итиэннэ 65-тэн аҕа саастаахтарга уонна дьарҕа ыарыылаахтарга быһыыны биэрэри санатта.
Олунньу 24 күнүгэр буолбут сүбэ мунньахха Саха сириттэн тас дойдуларга уонна регионнарга олорор биир дойдулаахтарбытын, диаспоралары өрөспүүбүлүкэ сайдыытыгар кытыннарар боппуруоһу көрдүлэр. Баар чахчынан итинник атын сирдэргэ уонунан тыһыынча киһи олорор. Кинилэртэн үгүстэрэ Саха сиригэр өр олорбут дьон, эбэтэр үрдүк үөрэх кэнниттэн антах үлэлии хаалбыт ыччат. Айсен Николаев бу дьон региоммут сайдыытыгар кыттар, көмөлөһөр баҕалаахтарын бэлиэтээтэ. Кинилэр ортолоругар улахан корпорацияларга үлэлиир, урбаанынан дьарыктанар дьон баарын, уопуттара, билиилэрэ-көрүүлэрэ өрөспүүбүлүкэ сайдыытыгар экэнэмиичэскэй боппуруостары быһаарыыга туһалыыр кыахтаахтарын ыйда. «Урукку өттүгэр биир дойдулаахтарбытын сүрүннээн култуура, гуманитарнай боппуруостарынан тардар, алтыһар буоллахпытына, билигин кинилэр билиилэрин-көрүүлэрин экономика сайдыытыгар туһаайыахтаахпыт. Маныаха өрөспүүбүлүкэ министиэристибэлэрин, биэдэмистибэлэрин уопсастыбаннай түмсүүлэригэр, тэрилтэлэр, хампаанньалар дириэктэрдэрин сэбиэтигэр тардарга усулуобуйа баар», — диэтэ Ил Дархан. СӨ Тас сибээскэ уонна норуоттар дьыалаларыгар миниистир Гаврил Кириллин Ил Дархан Анал этиитигэр биир дойдулаахтарбытын кытары сибээһи чиҥэттэхпитинэ, Саха сирин кытары аан дойдуга бигэ далаһа уурулларын туһунан этиитин диаспоралар улаханнык биһирээбиттэрин эттэ. Мунньах кыттыылаахтара ыраах олорор биир дойдулаахтарбыт сүрүннүүр сэбиэти тэрийэргэ этии киллэрэллэрин бэлиэтээтилэр.
Олунньу 25 күнүгэр регион баһылыга «Саха сирин сайдыытын корпорацията» АО, «Якутия» венчурнай хампаанньа, «Якутия» технопаарка үлэлэрин көрдө. Бу өрөспүүбүлүкэ сайдыытын институттара регион экономикатын үүнүүтүгэр, чуолаан стартаптары, саҥа сайдан эрэр хампаанньалары, креативнай салаалары өйүүргэ улахан сабыдыаллаахтарын эттэ.
«Саха сирин сайдыытын корпорацията» тутаах бырайыактарга үлэлэһэр, Жатайдааҕы судоверфы, Үлэ кыбаартала диэн Уһук Илиҥҥэ суох бастакы креативнай кластеры, Үүнэр көлүөнэ пааркатын, «Глобальнай бизнес» норуоттар икки ардыларынааҕы оскуолатын тутууга, ТОР-дары тэрийиигэ кыттар. Инвестицияны тардыы кээмэйэ 2020 сылга 2,86 млрд солк тэҥнэспит. Корпорация Россияҕа бастакынан регион креативнай экономикатын сайдыытын Концепциятын оҥорбута.
Венчурнай хампаанньа 2013-2020 сс. 1 млрд 454 мөл. солк. киллэрбит. Б8 акселераторы олоххо киллэриигэ Венчурнай хампаанньа уонна Технопаарка тэрийбит Инновация сайдыытын фондатыттан 33 хампаанньа бырайыактара өйөбүлү ылбыттар.
«Якутия» технопарка инновационнай бырайыактары көҕүлээһиҥҥэ, резиденнэри элбэтиигэ улахан үлэни ыыппыт, Россия 10 бастыҥ технопаркатын ахсааныгар сылдьар. Резиденнэр сыл түмүгүнэн 1 млрд солк. киллэрбиттэр. Билиҥҥитэ технопаарка, IT-парканы киллэрэн туран, 198 резиденнээх.
Ил Дархан хампаанньалар туруоруллубут соругу толороллорун бэлиэтээтэ, түргэнник сайдан иһэллэринэн салгыы үлэлэригэр саҥа механизмнары киллэрэр тоҕоостооҕун эттэ.
Олунньу 25 күнүгэр «Рейтинг» информационнай коммуникация киинэ «Национальный рейтинг» бырайыак чэрчитинэн субъектар баһылыктарын ортотугар тохсунньу-олунньу ыйдардааҕы рейтини таһаарбыт. Айсен Николаев лидердэр ортолоругар бэйэтин көрдөөрүүтүн чиҥэппит. Бастакы бөлөххө сылдьар 25 баһылык ортотугар уон иһигэр киирэн, 8-с миэстэҕэ тахсыбыт. Экспертэр үгэс салаалары сайыннарыыны сэргэ IT-технологияны дьүөрэлээн сайыннарарын ыйаллар. Ол курдук, IT эйгэтигэр Саха сирэ Россияҕа эрэ буолбакка, аан дойду рыногар бэйэтин көрдөрөр. Чугастааҕы сылларга бу салааҕа 10 тыһ. киһи үлэлиэҕэ. Бу Айсен Николаев дуоһунаһыгар киирбит кэмиттэн уон төгүл үрдүк көрдөрүү буолар. Маны сэргэ рейтиҥҥэ эпидемиологическай быһыы-майгы региоҥҥа тупсубута эмиэ сабыдыаллыыр.
Олунньу 25 күнүгэр регион баһылыга Нолуок сулууспатын Саха сиринээҕи управлениетын салайааччыта Алена Федорованы кытта көрүстэ. Ааспыт сылга нолуоктан киирии 220 млрд солк. тэҥнэспит. Бюджекка нолуок киириитин былаана 106% туолбут. Быйыл Росреестри, олохтоох салайыныы уорганнарын кытары 122-с федеральнай сокуон киирэ илигинэ бырааптара регистрацияламмыт объектары ЕГРН реестригэр киллэриигэ улахан үлэ барыаҕа. Маны сэргэ улахан болҕомто аччыгый, орто бизнес субъектарын өйөөһүҥҥэ ууруллуоҕа. 2021 сылтан урбаанньыттар нолуок анал режимигэр сылдьыбыттара тохтуур.
Олунньу 25 күнүгэр Айсен Николаев Дьокуускай куорат мэрин э.т. Евгений Григорьевы кытта көрүстэ. Регион салалтата киин куорат дьаһалтатыгар өрөспүүбүлүкэ бюджетыттан эбии үп көрүөҕэ. Уулуссалары сырдатыыга, сылаас тохтобуллары оҥорууга 100 мөл. солк. ыытыаҕа. Нэһилиэнньэттэн киирэр туруорсууларга үксүгэр ити икки боппуруос таарыллар. Билиҥҥитэ куорат 64% сырдатыллан турар. Онтон куорат итиннэ көрөр суумата көрүүтэ суох сылдьар ыттары кытта үлэҕэ, куораты хаартан ыраастааһыҥҥа эбии көрүллүөҕэ.
Олунньу 26 күнүгэр Ил Дархан коронавирус утары быһыыны оҥоруу боппуруоһугар улуус баһылыктарыгар мунньах ыытта. Онно кини быһыыны бастакынан аҕам саастаах дьон, дьарҕа ыарыылаахтар ылыахтаахтарыгар үлэни күүһүрдэргэ ыҥырда. Төһө да уопсай көрдөрүү тупсубутун иһин, кэккэ нэһилиэнньэлээх пууннарга ыарыы ахсааана эбиллибитин эттэ. Билигин ортотунан 40-нуу киһи күннэтэ хаптарар. Ол эрээри кулун тутарга-муус устарга өрө тахсыан сөбүн куттала баар. Ол иһин ыарыыны кыайдыбыт диэн билигин да этэргэ эрдэ. Онон мааскалаах сылдьыы, социальнай арыты тутуһуу син биир ирдэнэр. Кэккэ улуустарга кэһии баара биллибитинэн сэрэтии биэрдэ.
Олунньу 27 күнүгэр Айсен Николаевы кытта социальнай ситимнэринэн быһа эфиргэ кэпсэтиигэ 4 тыһ. киһи холбонно. Биир чаас устата баһылык 20-тэн тахса боппуруоска эппиэтээтэ. Сүрүннээн хааччахтыыр дьаһаллар, нэһилиэнньэҕэ вакцинацияны, спортивнай тэрээһиннэри ыытыы, хаарбах дьиэлэри көтүрүү, Чэбдигирии сылын туһунан ыйытыылар киирдилэр. Социальнай төлөбүрдэри, ОДьКХ, бырамыысалыннас бырайыактарын, нэһилиэнньэлээх пууннары гаастааһын, олохтоох каадыры үлэнэн хааччыйыы, тырааныспар, бэйдиэ сылдьар ыттары бэрээдэктэээһин, доруобуйа харыстабылын уо.д.а. боппуруостары интэриэһиргээтилэр. Ньурбаттан Олесь Петрович Clubhouse ситиминэн олохтоох каадырдары Өлүөнэ муостатын тутуутугар үлэлэтии туһунан ыйытта. Айсен Николаев үлэ быйылгыттан барыаҕын, тутуу былаһааккалара өрүс уҥа, хаҥас кытылыгар саҕаланарын, үлэлээччи 70% олохтоох каадыр буолуоҕун туһунан эттэ. Дьокуускайга уулуссалары саҥардыы боппуруоһугар эппиэттииригэр быйыл 2 млрд 200 тыһ.солк. көрүллэрин түмүктэммитин эттэ. Пандемия кэмигэр хааччахтыыр режим хаһан уһулларын туһунан ыйытыыга, бары ирдэбили тутуһууттан эпидемиологическай быһыы-майгы тупсар түгэнигэр муус устар бүтүүтэ уһуллуон сөбүн быһаарда. Хатаска спортсаалатын туруорсубуттарыгар саҥа объект тутуллуоҕун эттэ. Ити курдук, ким баҕалаах социальнай ситминэргэ Ил Дархаҥҥа ыйытыы биэриэн сөп. Эфир кэмигэр эппиэттэммэтэх боппуруостарга, министиэристибэлэр, биэдэмистибэлэр харда ыыталлар.
