Эбээн Бытантай улууһун энергетиктара үтүө үгэс быһыытынан наһаа улахан дирбиэнэ-дарбаана суох, сахалыы сэмэйдик идэтийбит күннэрин бэлиэтээтилэр. Быйыл улууска энергетика салаатын өттүнэн баһаам үлэ-хамнас ыытылынна. Ол туһунан электрическай станция салайааччыта Владимир Дмитриев сырдатар.
Быйыл Эбээн Бытантайдааҕы РЭС тэрилтэтигэр хаһааҥытааҕар даҕаны элбэх үлэ ыытылынна. «Бытантай уоттара» хаһыат кэрэспэдьиэнэ салайааччыны Владимир Дмитриевы көрсөн, ыытыллыбыт үлэ, инник былаан туһанан сэһэргииригэр көрдөстө.
— Владимир Николаевич, быйыл киһи хараҕар быраҕыллар үлэ бөҕө ыытылынна. Ол туһунан сырдата түс.
— Саккырыырга, Кустуурга дизельнай станциялар капитальнай өрөмүөннэрэ буолбуттара. Улуус киинигэр уот ситимин ВЛ-0,4 кВ СИП проводка көһөрүү үлэтэ ыытыллыбыта, уопсайа 3,5 км. усталаах ситими тартыбыт. Оннук гынан, СИП-проводынан тардыллыы 50% кэриҥэ буолла. Дьарҕаалаах СИП-проводка толору көһөн олорор, Кустуурга 1,5 км. эрэ курдук ситим тардыллан турар, улахан аҥара оҥоһулла илик. Биһиги бастаан Саккырыыры бүтэрэргэ былаанныыбыт, онтон дьэ Кустуурга тиэхиньикэбитин илдьэммит ситими тардыахпыт. Бу үлэ барыта 2023 сылга диэри ыытыллан улууһу 100% хабыахтаах. Үп-харчы көрүллүүтүттэн тутулуктаах, өссө да уһаан хаалыан сөп.
Быйыл Саккырыырга саҥа хотоҥҥо СИП-проводынан 680 м. усталаах, маны тэҥэ убойнай сыахха эмиэ саҥа ситим тардылынна, ону кытта Севернай уулусса хоту өттө барыта СИП-проводка көһөрүлүннэ, 1 км. кэриҥэ ситим оҥоһулунна.
Ону таһынан биир улахан үлэ «Аэропорты Севера» ыытылынна. Онно 250, 160 кВА икки трансформатордаах саҥа КТП туруордубут. Ити эмиэ улахан үлэ. Кустуурга 300 кубтаах 6 емкость, Дьарҕаалаахха 150 кубтаах 3 емкость саҥа ГСМ ыскылааттара турдулар. Саккырыырга эмиэ оннук үлэ саҕаламмыта, 200 кубтаах 3 емкость вертикальнай резервуардар туруохтаахтар, олор фундаменнара оҥоһулуннулар. Матырыйаала кэлэн сытар. Ити өр сыллардааҕы үлэлэр, туруорсуулар түмүктэрэ буолар.
МБШ-519 диэн буро-крановая саҥа анал тиэхиньикэ ылбыппыт, ол тиэхиньикэнэн быйыл сайын ситим тутуутугар үлэ бөҕө барда. «Седельный тягач» диэн “Урал” массыына ыллыбыт, ол билигин эмиэ уматык тиэйиитигэр үлэлиэхтээх. Уонна сүрүн үлэбит диэн уоту оҥорон таһаарыы буоллаҕа. 11 ый түмүгүнэн 3808,070 млн. кВт оҥордубут. Ааһан эрэр сылга уматыкпытын толору, 90% кэриҥэ бэйэбит күүспүтүнэн, тиэхиньикэбитинэн тиэммиппит. Уопсайа 5 массыына үлэлээн 1500 тонна дизельнай уматык кэлбитэ.
— Төһө элбэх тиэхиньикэлээххитий?
— Уматык тиэйэргэ биэс бензовозтаахпыт, биир буровой массыына, биир Уаз, биир таһаҕас тиэйэр самосвальнай Уралы кытта водовоз баар. Олор атыыга бараары тураллар.
— Автозимник арылынна дии. Бу чааһыгар туох да кыһалҕа суох дуо?
— Суолбут Кустуур, Дьарҕаалаах өттө олох мөлтөх. Дьарҕаалаах диэки өссө сылдьа иликпит. Бензовозтар Кустуурга нэһиилэ сылдьан кэллилэр. Баатаҕай суола билигин үөһэнэн арыллан турар, өрүһүнэн аһылла илик. Ол көҥүллэннэҕинэ даҕаны, кылаабынайа улахан уйуктаах массыыналар сырыылара аһыллыан наада. Верхоянскай-Баатаҕай эмиэ өрүһүнэн суол арылыннаҕына улахан уйуктаах, 16-17 кубтаах массыыналарбыт дьэ үлэлиэхтээхтэр. Былырыын олунньу ыйтан үлэлээбиттэрэ. Быйыл дьэ хайдах буолар.
— Тахограф, скороһы хааччахтыыр тэриллэри туруоруу ирдэбилигэр массыыналаргыт бары эппиэттииллэр дуо?
— Билигин европейскай стандарт ирдэбилинэн тахограф диэни туруоруллуохтаах, биһиги массыыналарбытыгар барытыгар турар. УОС диэн скороһы хааччахтыыр тэрил ол эмиэ массыынаҕа барытыгар турбуттара. АБС (автоматическая безопасность скорости), аны 2АКБ аккумуляторга аналлаах плюсовай переключатель ирдэбилэ эмиэ турбута. Аны билигин “Глонас” диэн саҥа дьыл кэннэ туруохтаах. Ол спутниктан бэрэбиэркэлии олороллор, массыына ханна тиийбитэ барыта көстө сылдьар. Ол эмиэ европейскай стандарт. Оннук гынан бары өттүнэн тиэхиньикэбит ирдэбилгэ эппиэттиир. Суоппардарбыт бары ДОПОГ-таахтар, ол аата бэйэлэрэ сэрэхтээх таһаҕаска тустаах көҥүллэрэ баар. Быйыл эмиэ үс киһи үөрэнэн кэлбиттэрэ. Туох ирдэбил турар да барытын тутуһан иһэбит. Бу нэдиэлэттэн уматык тиэйиитэ саҕаламмыта, үс массыынабыт үлэлии сылдьар. Икки массыынабыт полуприцептэр билигин тоннаж көҥүллэнэ илик буолан тахсыбакка тураллар. Бүгүн эмиэ уолаттар иккис сырыыларын бардылар.
— Үбүлээһин быйыл хайдаҕый? Ханнык да тэрилтэҕэ кириисис, оптимизация диэн тыл наһаа элбэхтик иһиллэр буолла.
— Инвестбырагырааматтан элбэх тутуулары соттулар. 2018 сылга биһиэхэ 80 кВ күн уотунан барар станция тутуута былааннаммыта, бырайыага бэлэм, ону инвестбырагырааматтан 2023 сылга диэри сотон кэбистилэр. Бу биһиэхэ эрэ буолбатах, «Сахаэнерго» үрдүнэн араас оройуоннарга элбэх тутуулар сотулуннулар. Ити курдук альтернативнай энергетика эбийиэктэрин, малай ГЭС буоллун, күн уотунан барар станция буоллун элбэх улуустарга тохтоон турар.
— Ыстаатынан төһө үлэһит көрүллэрий? Сылын аайы бу сыыппара халбаҥныыр дуо?
— Улуус үрдүнэн ыстааппытыгар 46 үлэһиттээхпит. Аан бастаан РЭС тэриллэригэр 91 үлэһит баара, икки төгүл кыччаттылар. Сыл аайы оптимизация буола турар.
— Идэтийбит бырааһынньыккытынан үлэһиттэргиттэн кимнээҕи бэлиэтиэҥ этэй?
— Үлэһиттэрбититтэн бэлиэтиэхпин баҕарабын баар-суох тутаах киһибитин, эдэр эрээри уопуттаах суоппарбытын Слепцов Дмитрий Петровиһы. Кини былырыын күһүн Хаҥалас улууһугар командировкаҕа баран буровой массыынаҕа практикалана таарыйа диэн ситим тардыыга үлэлээн кэлбитэ. Манна кэлэн сайын атын суоппардары буровойунан хайдах үлэлииргэ үөрэппитэ. Кырдьаҕас суоппарбыт Старостин Николай Семенович биһиэхэ үлэлээбитэ ыраатта, кини эдэр суоппардарга наставник буолар. Слепцов Иннокентий Петрович эмиэ эдэр, кэскиллээх, билиилээх суоппарбыт. Тэрилтэбитигэр уопсайа алта суоппар баар, ол иһиттэн биэс суоппар уматыгы хааччыйар бензовозтар, биир кырдьаҕас, солбуллубат суоппарбыт Захаров Гаврил Моисеевич. Урут кини эмиэ бензовозтарга үлэлээбитэ, онтон биэнсийэҕэ тахсан билигин Уаз массыынаҕа үлэлиир.
Маастардартан Дьарҕаалаах маастарын, эмиэ үчүгэй үлэлээх Петров Валерий Петровиһы бэлиэтиэм этэ. Үлэтин үчүгэйдик аттаран үлэлиир, холобурга сылдьар маастар буолар. Верховской Петр Александрович баар, кини маҥнай үлэтин электригынан саҕалаабыта, билигин ДЭС «Саккырыыр» маастара.
Быйыл электриктар үчүгэйдик үлэлээтилэр. Старостин Иван Федорович, Иванов Кыым Романович сайын устата ситим тардыытыгар көдьүүстээхтик үлэлээтилэр, аны сайын эмиэ баһаам үлэ кинилэри күүтэн турар. Кырдьаҕас электригы Попов Афанасий Афанасьевиһы, Колесов Иван Анатольевиһы, эдэр үлэһиппитин Потапов Роберт Петровиһы эмиэ бэлиэтиэм этэ.
Ону таһынан бэтэрээн үлэһиттэрбит Горохов Александр Христофорович биһиэхэ 1992 сыллаахтан үлэлиир, 27 сыл буолбут үлэлээбитэ. Кини билигин машинист уонна маастары солбуйар, электриктаабыта даҕаны. Докторов Василий Петрович 18 сыл биһиэхэ үлэлээтэ, Дьарҕаалаахтан Петров Егор Петрович баар, эмиэ уһуннук — 18 сыл үлэлээтэ. Петров Гарвил Титович 11 сыл үлэлээтэ. Дьарҕаалаахха өссө биир үчүгэй үлэһиттээхпит, электромонтер Старостин Константин Афанасьевич нэһилиэк ситимин барытын СИП-проводка тардыбыта. Кустуурга Постников Юрий Иванович 1996 сыллаахтан үлэлиир. Рожин Илья Петрович 1999 , Стручков Алексей Алексеевич 2013 сыллаахтан үлэлииллэр.
Саҥа эдэр үлэһиттэри быйыл ылбыппыт, холобура Слепцов Александр Валерьевич диэн эдэр уол, Горохов Владимир Сергеевич, Кустуурга Петров Василий Васильевич, Дьарҕаалаахха Петров Петр Егорович. Солбук үлэһиттэр бары династиянан тахсаллар диэххэ сөп. Аҕалара станцияҕа үлэлээбиттэрэ, кинилэр ол оннугар киирэллэр. Ол курдук, кэлэктиип сыллата эдэримсийэн иһэр. Кырдьаҕастар биэнсийэҕэ бараллар, кинилэр солбуктара үүнэн иһэллэр.
Маны тэҥэ исписэлиистэрбитин бэлиэтиэм этэ, кылаабынай инженер Алексей Николаевич Лаптев баар-суох тутаах үлэһиппит, уоппускаҕа буоллун, командировкаҕа буоллун кини солбуйа олорор, билигин кылаабынай инженердии сылдьар, идэтин баһыылаан инники күөҥҥэ сылдьар, өссө да уопутуран иһиэҕэ. Үлэһиттэрбитин кытта үлэ бөҕөтө барар. Үөрэххэ ыытабыт, сыл аайы үөрэттэрэбит, кыһыҥҥыга бэлэмнэниигэ эмиэ элбэх үлэ барар.
— Сүрүн үлэҕит диэн нэһилиэнньэни уотунан, сырдыгынан хааччыйыы буоллаҕа. Манна сыллата тарыып үрдээһинэ төһө бэлиэтэнэрий?
— Сылга биирдэ тарыып үрдүүр. Аны 2019 сылга от ыйыгар үрдүөҕэ, төһө буолара билигин чопчу биллибэт. 2018 сылга тарыыб 4,13 солк, 2017 сылга 3,97 солк. этэ, араастаһыыта 5% курдук.
— Электроэнергияны төһө туһаныы баарый?
— Электроэнергияны сыл аайы туһаныы элбээн иһэр. Дьон кэм өйдөөннөр энергияны көдьүүстээхтик туттар светодиоднай лаампаларга киирэ сатыыллар.
Нэһилиэнньэҕэ туһаайан этиэм этэ, кэлэр сылы иэһэ суох көрсүҥ, уоккутун ахсынньы 25 күнүгэр диэри кытаатан төлөһүҥ. Иэстээх киһи олус элбэх. 1 ыйтан үөһээ уокка иэһи төлөөбөт түгэҥҥэ сэрэтии бэриллэр, төлөөбөтөҕө 2-3 ый буолла да суутунан барар. Билигин тарыып үрдүк, ый аайы төлөөбөтөххө иэс мунньуллан, улаатан хаалар. Онон иэһи мунньубакка ый аайы уот өҥөтүн төлөөһүн киһиэхэ бэйэтигэр үчүгэй. Билигин биһиэхэ ФОРС диэн бырагыраама киирэн турар, ким төһөнү төлөөбөтөҕүн барытын орто кээмэйинэн бырагыраама ааҕа олорор.
— Энергияны харыстааһыҥҥа дьон син киирэн эрэр диэтиҥ дии. Онтон тэрилтэлэр өттүлэригэр хайдаҕый?
— Ыалларга да көрдөххө урут бары боростуой лаампанан олорор эбит буоллахтарына, билигин бары кэриэтэ светодиоднайга көһө сатыыллар. Уулуссаны сырдатыыга уоту туһаныы 4 төгүл кыччаан турар, нэһилиэнньэҕэ эмиэ оннук хартыына. Тэрилтэлэр эмиэ ороскуоттарын аахтар буоллахтара, энергияны харыстыыр сырдатыыга киирэргэ бэйэлэрэ интэриэстээхтэр.
Ол эрэн кэнники сылларга саҥа эбийиэктэр киирэннэр, холобур, аэропорт эбийиэгэ киирэн уоту туһаныы элбээтэ. Хочуолунайдар насостара, оборудованиелара эмиэ кыамталара улаатан биэрэн элбэх уоту ылаллар. Үлэбит кээмэйэ соччонон улаатан биэрэр. Бу саҥа станцияҕа киирбиппит саҥа 5 сылтан орто даҕаны, төһө эмэ саппаастаах курдук этибит даҕаны, номнуо кыайбат буолан эрэр. Аны оскуола, хочуолунай тутуллуоҕа, нэһилиэнньэ эмиэ дьиэ-уот оҥостор, киирэр буолла. Онно уоту туһаныы улаатан истэҕин ахсын станциябыт кыамтатын улаатыннарарга үлэ ыытабыт.
— Сорох уулуссаларга уот мөлтөх диэн баар.
— Сорох уулуссаларга уот мөлтөҕө баар суол. Итини сыыйа-баайа саҥа ситимҥэ көһөн, ордук бөһүөлэк үөһээ өттүгэр КТП трансформатор туруоруохтаахпыт, олохтоох дьаһалтаны кытта үлэлэһэ сылдьабыт.
— Энергетиктар идэтийбит бырааһынньыктырынан түмүккэр тугу этиэҥ этэй?
— Ахсынньы 22 күнэ — саамай кылгас, саамай тымныы күннээх кыс оройо буоллаҕа. Бу күҥҥэ биһиги идэтийбит күммүтүн бэлиэтээри олоробут. Бу күн сылын аайы буоларын курдук үчүгэй үлэһиттэрбитин чиэстээтибит. Сылааһы-сырдыгы хааччыйар туһуттан сыраны-сылбаны харыстаабакка, суолу-ииһи, тыйыс усулуобуйаны аахсыбакка күннэтэ эҥкилэ суох үлэлиир бары кэллиэгэлэрбэр баҕарабын туох баар үтүөнү-сырдыгы, чэбдик туругу, үрдүк ситиһиилэри, дьиэҕитигэр-уоккутугар или-эйэни, дьолу-соргуну!
Кэпсэттэ Сардаана Копырина
This post was published on 23.12.2018 18:28 18:28