29 Кулун тутар 29.03
  • -14°
  • $ 92,26
  • 99,71

Дьөһөгөйтөн ситимнээх Нөмүгү Далбар хотуттарын киэн тутта кэпсиибит

10:01, 02 марта 2021
Текст:
Читайте нас на
Яндекс Новости
ЯДВ

Саха  сылгытын кытары ыкса ситимнээхтик үлэлиир, дьөһөгөй сиэлиттэн араас-эгэлгэ оҥоһуктары айан таһаарар Дора Сидоровна Игнатьева буолар. Кини Нөмүгү нэһилиэгэр ветеринарнай биэлсэр, кийиит.


Кулун тутар — Дьөһөгөй ыйа.  Дьөһөгөй ыйа — сылгы таҥарата. Дьөһөгөйгө  сүгүрүйүү, таҥара оҥостуу бэрт былыр биис уустарынан олоруу саҕана киэҥник тарҕаммыта биллэр. Саха киһитигэр сылгы миинэр көлөтө, аһыыр аһа, таҥнар таҥаһа буолар. Хас да үйэ тухары  сылгы иитиитинэн дьарыгырбыт саха дьоно дьөһөгөйтөн төрүттээх айыы оҕотун – сылгыны атын дьиэ сүөһүтүттэн ойуччу туталлара, кинини ытыктыыллара, киниэхэ сүгүрүйэллэрэ. Ол курдук саха норуотун былыргы итэҕэлэ, саха улуу бырааһынньыга — ыһыах — эмиэ сылгы иитиитин культуратыгар олоҕурар, уруйданар. Сылгы үүтэ, кымыһа, этэ, хаана, хаһата киһи доруобуйатыгар туһалааҕын, бэл, эмтээҕин туһунан наука этэр. Оттон сылгы тириитэ, сиэлэ, кутуруга, иҥиирэ таҥас-сап, туттар тэрил арааһа буолар. Биир тылынан эттэххэ, сылгыга туһаҕа турбата диэн суох.

Дора Сидоровна Игнатьева Чурапчы Мугудайыгар 1962 сыл кулун тутар ыйыгар ветеринар идэлээх Сидор Данилович уонна Феодосия Ильинична  Поповтар дьиэ кэргэттэригэр төрөөбүтэ.  Дора кыыс кыра эрдэҕиттэн аҕатын батыһа сылдьан саха сылгытын-сүөһүтүн көрөр-харайар, эмтиир үлэтин көрөн-истэн улааппыта. Дьөһөгөй ыйыгар төрөөбүт буолан, саха сылгытын сүрэҕинэн-быарынан ылынан, кини тулуурдааҕын, дьулуурдааҕын,  өҥө-дьүһүнэ араас өҥнөөҕүн астына көрөрө. Оскуола кэннитттэн идэ таларыгар, туох да саарбахтааһына суох аҕатын туйаҕын хатаран, тыа хаһаайыстыбатын техникумугар ветеринар үөрэҕэр киирбитэ. Устудьуоннуур сылларыгар 1982 сыллаахха Нөмүгүттэн төрүттээх Михаил Николаевич Игнатьевтыын ыал буолаллар. Эдэр ыал ветеринар идэтин баһылаан, 1984 сыллаахтан Нөмүгүгэ олохсуйаллар.

Дора Сидоровна харыс да сири халбарыйбакка ветфельдшерынан үлэлээбитэ быйыл 37-с сылыгар үктэннэ. Бу сыллар тухары төһөлөөх ынах сүөһүнү, сыспай сиэллээҕи бэйэтин оҕолорун курдук көрөн-истэн, эмтээн-томтоон улаатыннартаабыта буолуой. Уонтан тахса сыллааҕыта “сылгы сиэлэ эмтээх, доруобуйаҕа туһалаах” диэн, сылгыһыттартан сиэл ылан туһаҕа таһаараары сэлээппэ баайарга сананар.

2010 сыллаахха норуот маастара Анна Николаевна Слепцова маастар-кылааһыгар кыттан, бастакы кылтан, сиэлтэн үлэлэрин оҥорор.

Сап саҕаттан саҕылларын курдук оҥорор үлэлэрэ улаатан, ыыра кэҥээн барар. Ол курдук, 2014 сыллаах Хаҥалас улууһугар ыытыллыбыт олоҥхо ыһыаҕар Лидия Павловна Ильина “Ат толору симэҕин” тигиитин бырайыагар уон буолан кытталлар. Биир идэлээх тыа хаһаайыстыбатыгар үлэлии сылдьар  дьүөгэлэринээн Денисова Эльвира Семеновналыын, Кириллина Людмила Николаевналыын, Игнатьева Ольга Романовналыын, Корякина Лидия Иннокентьевналыын, Ефимова Прасковья Афанасьевналыын, Охлопкова Александра Александровналыын, Алексеева Людмила Егоровналыын, Максимова Вера Васильевналыын үлэлииллэр.  “Ситим” диэн ааттаах бөлөх тэринэн  кылынан-сиэлинэн  ат тэрилин быатын-туһаҕын баайаллар. Кытаанах тириини  тэлэн иҥэһэ оҥоруутугар уонна тигиитигэр сылгыһыт Семен  Николаевич Константинов көмөлөһөр. 15 тэрилтэн турар бастакы үлэлэрэ үрдүк сыанабылы ылан, иккис сылларыгар кылтан толору ат симэҕин оҥороннор, Чурапчыга ыытыллыбыт олоҥхо ыһыаҕар  бириистээх миэстэҕэ тиксэллэр. Бу үлэлэрин Польша республикатын Зора куорат музейын директора Люциан Бухалик атыылаһар.

Ситимнэр 2015 сыллаахха Экология сылыгар улууспут саамай кэрэ көстүүлээх Лабыдьа хайаларын  дьүһүйэн сиэлтэн панно баайбыттара үгүс дьон биһирэбилин ылбыта.  Ити курдук сылын аайы айар аартыктара арыллан, араас саҥа  технологиялары баһылаан, республикаҕа ыытыллар элбэх маастар-кылаастарга, научнай-практическай семинардарга, конференцияларга  сылдьан, үөрэнэн, уопутуран сөрүө баайаллар, тирииттэн  араас мал-сал, таҥас-сап тигэллэр. Сатабыллаах, барыны бары сатыыр, тарбахтарыгар талааннаах, туох да үлэттэн толлон  турбат, элбэх оҕолоох, сиэннээх дьиэ хаһаайкалара тустаах үлэлэриттэн, дьиэ-уот көрүүтүттэн  быыс булан нэдиэлэҕэ 2-3-тэ мустан иистэнэллэр.

“Ситимнэр” сэттэ сыл тухары наука уонна искусство үлэһиттэрин кытта ыкса ситимнээхтик үлэлииллэр. Аан дойду таһымыгар  тиийэ саха култууратын уонна искусствотын пропагандалаан араас бырайыактарга тиийэ кытталларыгар Хотугу-Илиҥҥи Федеральнай университет преподавателэ, историческай наука кандидата, норуот маастара Светлана Ивановна Петрова, Хотугу норуоттар тылларын уонна култуураларын институтун преподавателэ, филологическай наука доктора Людмила Степановна Ефимова, СР норуодунай художника, норуот маастара, журналист Анна Николаевна Зверева укулаат ууран, сүбэлээн, үөрэтэллэр-такайаллар. Суздальга, Неапольга, Стамбулга ыытыллыбыт фестивалларга кыттан үрдүк ситиһиилэннилэр. Нөмүгү сэлиэнньэтигэр төрдүлэриттэн-уустарыттан ситимнэнэн кэлбит айар талааннаах “Ситим” түмсүү кылынан өрбүт, баайбыт оҥоһуктара улуус, республика, Россия, Аан дойду таһымыгар тиийэ аатырдылар, норуотун искусствотын сэҥээрээччилэрин биһирэбилин ыллылар.

Дора Игнатьева салайааччылаах  бөлөх билигин даҕаны  былаана үгүс.

Хаҥалас улууһун култууратын үлэһиттэрин аатыттан Нөмүгү уран тарбахтаах кэрэ аҥардарын   Саха сирин норуотун маастардарын күнүнэн, кэлэн иһэр Аан дойду дьахталларын бырааһынньыгынан итиитик-истиҥник эҕэрдэлээлиибит, айар үлэҕит алгыстаах  буоллун, Саха норуота уутуйан үөскээбит төрүт  дойдутун-Эркээни хочотун суон сурахтааҥ, инники кэскиллээҥ!

Следите за самым важным и интересным в Telegram-канале и WhatsApp-группе ЯСИА