Саха Өрөспүүбүлүкэтин үөрэҕириитин туйгуна, “Саха-Азия оҕолоро” фонда стипендиата, Үөһээ Бүлүү улууһун Кэнтик орто оскуолатын черчениеҕа үрдүк категориялаах учуутала, Кэнтик нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо Валерий Максимович Семенов туһунан кэпсиэхпин баҕарабын. Быйыл кини педагогунан үлэлээбитэ 40 сылын туолар.
Черчение туһалаах биридимиэт
Аныгы балысхан сайдыылаах үйэҕэ, Сахабыт сиригэр бырамыысыланнаһы сайыннарыы олох ирдэбилэ буолла. Онон сибээстээн, ыччаты сайдыы бу салаатыгар сыһыарар сыалтан оскуолаларга оҕолор тэхэньиичэскэй идэлэргэ үөрэнэ баралларыгар профориентационнай үлэлэр күүскэ ыытыллыахтарын наада. Оскуолаҕа үөрэнээччи эрдэттэн туох идэни сөбүлүүрүн үөрэтэн, билэн, онно сыһыаннаах биридимиэттэргэ күүскэ бэлэмнииргэ учууталларга кыах биэриэххэ баара. Ол курдук тэхэньиичэскэй идэлэргэ биир сүрүн биридимиэтинэн черчение буолар. Черчение кэлиҥҥи уон сылга оскуола үөрэҕин бырагырааматыгар улахаҥҥа ууруллубат, эбии үөрэхтээһин эрэ курдук аҕыйах чааһынан муҥурдаммыта олус хомолтолоох. Дьиҥинэн, ыллахха, тустаах биридимиэт олус интэриэһинэй, оҕо толкуйдуур дьоҕурун күүскэ сайыннарар, күннээҕи олоххо-дьаһахха да черчение быраабылаларын билэр киһи тугу баҕарар айан, тутан оҥорон таһаарыан сөп.
Өрөспүүбүлүкэ тарбахха баттанар учуутала
Биһиги улууспутугар черчениены үөрэтиигэ өрөспүүбүлүкэҕэ биир бастыҥнар ахсааннарыгар киирэрин өр сылларга дакаастаабыт учууталынан Валерий Максимович Семенов буолар. Маны билинэн, өрөспүүбүлүкэҕэ черчение үөрэҕин сайыннарааччы, элбэх үөрэтэр-методическай босуобуйалар ааптардара ХИФУ, ДЬГИТИ профессора Н.С.Николаев бэйэтинэн суруйбут үлэтигэр бэлиэтээн турар.
Валерий Максимович үөрэппит оҕолоро 1989 сылтан саҕалаан, сылын аайы ыытыллар улуустааҕы, улуустар икки ардыларынааҕы уонна өрөспүүбүлүкэтээҕи черчение олимпиадаларыгар өрүү миэстэлэһэллэр. Ол курдук, бу сылга диэри улуус уонна эрэгийиэн 82, өрөспүүбүлүкэ 14 призерун бэлэмнээн таһаарда.
Олус сэмэй, киэҥ-холку майгылаах, бэйэтин биридимиэтин чахчы баһылаабыт учуутал Валерий Максимович үөрэнээччилэригэр, төрөппүттэргэ, нэһилиэнньэҕэ улаханнык убаастанар. Кини оҕо талаанын бэлиэтии көрдөҕүнэ холку, ылыннарыылаах тылынан үөрэнээччини, төрөппүтү кытта уопсай тылы булан, бу оҕону сайыннарар туһуттан арахпакка үлэлэһэр, эрчийэр, үөрэнээччи талаана арылларын ситиһэр. Чахчы талааннаах диэбит оҕото улуус олимпиадатыгар үчүгэй түмүгү көрдөрдөҕүнэ, өрөспүүбүлүкэтээҕи олимпиадаҕа тиийэн кыайыыны ситиһэригэр кыах биэрэр.
Элбэхтэн биир холобур
Маныаха холобурдаан биир түгэни ахтан аһарыахпын баҕарабын. 1996 сыллаахха чахчы эрэнэр үөрэнээччитэ Саша Намын ахсыс кылаас үөрэнээччилэрин ортолоругар, дьүүллүүр сүбэни кытта элбэх мөккүөр кэнниттэн улууска миэстэлэспэккэ хаалбыта. Уол олус хомойбутун көрөн, Дьокуускайга суперфиналга илдьэ барарга санаммыта, кэлэр-барар айанын төлөбүрүн бэйэтэ уйуммута. Куоракка тиийэн өрөспүүбүлүкэтээҕи дьүүллүүр сүбэ бэрэссэдээтэлигэр, профессор Н.С.Николаевка киирэн, уол олимпиадаҕа кыттарыгар көҥүллүүрүгэр көрдөспүтэ. Профессор куонкуруһу таһынан личник быһыытынан киллэрэргэ сөбүлэспитэ. Саша Намын учууталын эрэлин түһэн биэрбэтэҕэ, олус үчүгэй үлэни оҥорон, өрөспүүбүлүкэ финалын иккис призера буолан, кыайыы-хотуу көтөллөнөн дойдуларыгар кэлбиттэрэ. Саша уол бу ситиһиититтэн кынаттанан, тэхэньиичэскэй үөрэххэ киирэргэ тирэх ылбыта уонна Новосибирскайдааҕы архитектура Академиятын бүтэрбитэ. Устудьуоннуур сылларыгар черчениеҕа элбэх билиилээҕэ үөрэҕэр чэпчэтиини аҕалбытын, оннооҕор Сибиир улахан үөрэҕин кыһатын устудьуоннарыгар чертежтары оҥорон истипиэндьийэтигэр эбии дохуот киллэринэрин туһунан учууталыгар махтанан кэпсээбитэ.
Билигин Александр Михайлович Намын олус туһалаах, кэскиллээх, Саха сирин тыатын нэһилиэнньэтин гаастааһын курдук эппиэттээх үлэҕэ бэйэтэ тэрилтэ тэринэн үлэлии сылдьар.
Учууталларын утумнааччылар
Валерий Максимович 40 сыл устата үөрэппит оҕолоруттан черчениены кытта сибээстээх үрдүкү тэхэньиичэскэй үөрэххэ 54, черчение учуутала буолар педагогическай үөрэххэ 32 оҕо үөрэннэ уонна үөрэнэр. Ол курдук, Иван Иванов Москватааҕы ас-үөл технологиятын институтун, Александр Намын, Леонид Игнатьев Новосибирскайдааҕы архитектура академиятын, Юлия Будищева, Родион Ефремов, Күннэй Бойтунова Дьокуускайдааҕы архитектура уонна дизайн Арктикатааҕы институтун, Александра Игнатьева Новосибирскайдааҕы тимир суол институтун бутэрдилэр, Дмитрий Прокопьев, Ньургун Саввин, Эллэй Бойтунов тутуу инженердэрэ буоллулар. Александр Иванов, Варвара Константинова, Олег Петров Дьокуускайдааҕы художественнай кэллиэһи, Владислав Гоголев, Геннадий Федоров, Наталья Усова Намнааҕы педагогическай кэллиэһи, о.д.а. ситиһиилээхтик үөрэнэн бүтэрбиттэрэ.
Учуутал барахсан үөрэппит оҕолоро өссө үүнэн-сайдан иһэллэриттэн олус үөрэр. Ол курдук, биир бастыҥ үөрэнээччитэ, 1998 сыллааҕы черчение өрөспүүбүлүкэтээҕи олимпидатын иккис призера Родион Ефремов улуус кылаабынай архитекторынан ситиһиилээхтик үлэлээн баран, билигин улуус биир улахан салаатын салайааччыта буолбутуттан, биир бастыҥ үөрэнээччитэ Юлия Будищева эдэр архитектордар ортолоругар Уһук Илин уокуруктааҕы куонкурстарыгар кыайыылаах буолбутуттан, эмиэ биир бастыҥ үөрэнээччитэ Павел Константинов Россияҕа тиийэ аатыран, Бүтүн Арассыыйатааҕы тимир уустарын быыстапкатыгар кыттан иккис миэстэлээх уус буолбутуттан муҥура суох үөрэр, үөрэнээччилэригэр өссө да ситиһиилэри, үрдүк чыпчааллары баҕарар.
Валерий Максимович бэйэтэ тыа ылын сиэринэн сүөһү-ас тутан Кэнтик нэһилиэгин түс-бас ыала, кэргэнинээн Галина Александровналыын биэс оҕолоохтор, элбэх сиэннээхтэр. Оҕолоро бары үрдүк үөрэхтээх норуот хаһаайыстыбатын араас салааларыгар үлэлиир дьоһуннаах дьон.
Талааннаах педагог саха ыччатын ортотугар тэхэньиичэскэй үөрэхтээһини олоххо киллэрсэр бастыҥ учууталлартан биирдэстэрэ буолар дии саныыбын. Кини курдук учууталлар баалларын тухары Саха сирин тыата сайда-чэчирии туруоҕа диэн эрэллээхпин.
Валентина ГАВРИЛЬЕВА, Дьокуускай куорат.
