Дойдулар ардыларынааҕы информацияны көҥүл ылар кыах күнүн 2015 сыллаахха ЮНЕСКО олохтообут. Киһи информацияны көҥүл көрдүүр, ылар уонна тарҕатар толору бырааптааҕын туһунан киһи быраабын бүттүүн Декларациятын 19 ыстатыйатыгар чуолкайдык сурулла сылдьар.
Информацияны көҥүл ылар, туһанар дьон уопсастыба уонна судаарыстыба олоҕор кыттыыта көхтөөх буолар диэн ЮНЕСКО этэр.
Балаҕан ыйын 28 диэн Грегориан халандаарыгар сыл 271-с күнэ (ордук хонуктаах сылга 272-c күнэ). Сыл бүтүө 94 күн баар.
Бэлиэ күннэр:
- ХНТ — Иириини (бешенствоны) утары охсуһуу аан дойдутааҕы күнэ.
- Дойдулар ардыларынааҕы информацияны көҥүл ылар кыах күнэ
- Хоргуйууттан босхолонуу күнэ
- Арассыыйа, Казахстан — Аатом бырамыысыланнаһын үлэһиттэрин күнэ
- Кытай Өрөспүүбүлүкэтэ (Тайвань) — Учуутал күнэ
Түбэлтэлэр:
- 1769 — Коллежскай асессор Дмитрий Афросимов Саха сирин бойобуодатынан анаммыт. Кини бу солоҕо 1772 сыл ахсынньы 1 күнүгэр дылы сулууспалаабыта.
- 1864 — Бастакы Интернационал төрүттэммит — Дойдулар ардыларынааҕы үлэһиттэр түмсүүлэрэ.
- 1889 — Генеральнай кээмэй уонна ыйааһын конференциятыгар метр устатын уонна килограмм ыйааһынын быһаарбыттар.
- 1927 — Илин Хаҥалас улууһугар Кудома диэн сиргэ Павел Ксенофонтов «Саҥа сахалар омуктарын сэбиэскэй социалистыы конфедералиистар баартыйалара» («Младо-якутская национальная советская социалистическая партия конфедералистов») тэриллибитин туһунан биллэрбит.
- 1928 — Британия микробиолога Александр Флеминг лабораториятыгар биир грибок бактериялары өлөрөрүн бэлиэтии көрбүт. Кэлин ити грибоктан таһаарыллыбыт пенициллин диэн вещество бастакы арыйыллыбыт антибиотик буолбут. Антибиотиктар инфекциялары утары ситиһиилээхтик туттуллар буоланнар аан дойду устуоруйатыгар саамай улахан суолталаах арыйыыларга киирсэллэр.
- 1991 — Айхаллааҕы хайа-байытар комбинаатыгар бөдөҥ сэдэх дьэҥкир алмаас булуллубут. Ыйааһына 241,8 караат. СӨ бырабыыталыстыбата бу сыл атырдьах ыйыгар ГКЧП хам баттаммытын кэрэһилээн бу тааһы «Көҥүл Арассыыйа» диэн ааттаабыт уонна Алмаас пуондатыгар Кремльгэ туттарбыт.
- 1992 — СӨ бэрэсидьиэнин ыйааҕынан «СахаИнвест» Инвестициялыыр Пуонда тэриллибит.
- 2004 — Гуманитарнай чинчийии институутугар «Саха сиригэр либерализм устуоруйата» диэн ааттаах науучунай практическай конференция буолан ааспыт. Ыҥырыылаах ыалдьытынан философия науукатын дуоктара, профессор, «Русское либеральное наследие» пуонда бэрэсидьиэнэ Алексей Кара-Мурза кэлэ сылдьыбыт.
- 2006 — Саха Национальнай уус-уран түмэлигэр Санкт-Петербургтааҕы Нуучча түмэлэ «Три века русского искусства» диэн бэйэтин быыстапкатын арыйбыт. Быыстапкаҕа сыл бүтүөр дылы нуучча ойуулуур искусствотын XVIII — ХХ үйэлэрин 65 шедеврэ көрдөрүллүбүттэр.
Төрөөбүттэр:
- Б.Э.И. 551 — Конфуций — былыргы Кытай бөлөһүөгэ. Кини үөрэтиилэрэ уонна философията Кытай, Кэриэйэ, Дьоппуон уонна Вьетнам дьонун майгыларыгар уонна олохторугар-дьаhахтарыгар улаханнык дьайбыта, конфуцианство төрдө буолбута.
- 1897 — Мухтар Ауэзов — сэбиэскэй кэмнээҕи казаах омук улуу суруйааччыта, драматура, учуонайа, педагога.
- 1932 — Муртаза Шерхан — казаах суруйааччыта, Казахскай ССР Судаарыстыбаннай бириэмийэтин лауреата, Казахстан суруйааччыларын сойууһун бырабылыанньатын иккис сэкиритээрэ.
- 1934 — Брижит Бардо — француз киинэтин артыыската уонна фотомодель, кыыллар бырааптарын көмүскүүр хамсааһын кыттааччыта. 1950-с сылларга Европаҕа секс-символ быһыытынан биллэрэ (Америкаҕа Мэрилин Монро курдук).
Өлбүттэр:
- 1895 — Луи Пастер — уһулуччулаах француз микробиолога уонна химига. Луи Пастер кэргэнинээн Мариялыын бактериялар элбэх ыарыы төрүөтэ буолалларын дакаастаабыттара уонна араас ыарыылартан быһыыны айбыттара, ордук биллибит быһыылара — иириини (бешенствоны) утары быһыы.
- 1946 — Иван Платонов — Мэҥэ-Хаҥалас улууһун Иккис Наахара нэһилиэгин маҥнайгы учуутала.
