СӨ Арыгы атыытын сүрүннүүр судаарыстыбаннай управлениетын салайааччы Матвей Лыткин тус рубриката.
Оҕо, кэнэҕэски ыччат доруобай буоларын туһугар кыһаллар төрөппүттэр ахсааннара кэлиҥҥи бириэмэҕэ элбээн иһэр. Кинилэр чөл олох дьиэ кэргэн дьоллоох, кыахтаах буоларыгар улахан суолталааҕын өйдүүллэрэ дьоҥҥо-сэргэҕэ холобур буолар.
Хомойуох иһин, дьиэ кэргэҥҥэ арыгыны иһии баарын тухары, араас быһылааннар тахса тураллар, сороҕор киһи өйүгэр батарбат да түбэлтэлэрэ буолаллар. Туох да буруйа суох оҕо доруобуйата төрөппүт арыгы испититтэн эмсэҕэлиир, эчэйэр түгэннэрэ баар суол.
Үүнэр көлүөнэ арыгыны амсайыытын уонна куһаҕан дьаллыкка ылларыытын биир бастакы биричиинэтинэн төрөппүт холобура буолар. Өскөтүн аһыы утаҕы иһэр төрөппүт оҕоҕо дьайыыта куһаҕана биллэр дьыала буоллаҕына, сорох төрөппүттэр бэйэлэрэ испэт эрээри, бырааһынньык күннэригэр остуолга уураллар. Оҕо ону көрөн олох атыннык ылынар: “бырааһынньык маанылаах аһа” дии саныыр, арыгыны “култуурунайдык” амсайа сатааһын бырагыраамата мэйиитигэр үлэлээбитинэн барар. Кыра оҕо төбөтүгэр хатаата да бүттэ, ону уларытарга, көннөрөргө элбэх бириэмэ уонна күүс эрэйиллэр.
Норуот педагогикатыгар оҕоҕо иҥмит “култуурунайдык” иһии бырагырааматын суох гынарга, кэнэҕэски арыгыһыт буолуон сөптөөх механизмын алдьатарга икки суол баар:
- Бастакытынан, төрөппүттэр буор иһээччи буолаллар. Оҕо төһөнөн элбэхтэ итирбит туруктаах ийэни, аҕаны көрөр, соччонон арыгы дьаат буоларын, киһи доруобуйатыгар алдьатыылаах дьайыытын өйдүүр, арыгы иһиитин абааһы көрөр буолар.
- Иккиһинэн, төрөппүттэр арыгыта суох чөл олоҕу тутуһуохтаахтар. Дьиэ иһигэр хаһан да арыгы турбат, ыалдьыттар кэллэхтэринэ мааны ас курдук арыгынан күндүлэммэт буолуохтаах.
Онон, көрөргүт курдук хас биирдии дьиэ кэргэн, төрөппүт оҕото-уруута чөл туруктаах буоларын туһугар күүһүн, кыаҕын ууруохтаах, үлэлэһиэхтээх, бэйэтин холобурунан чугас дьонун үөрдэ, көҕүлүү сылдьыахтаах.
