Бүгүҥҥү күҥҥэ биһиги экономикабыт уустук кэми аһарына сатыыр. Ол араас санкциялар, бобуулар, хааччахтар дьайыыларын, солкуобай кууруһун түһүүтүн, ньиэп сыанатын халбаҥнааһынын түмүгэр тахсар. Кириисис кэмигэр инфляция ордук кыаммат араҥаҕа күүскэ биллэр, оттон баай дьоҥҥо ол соччо-бачча дьайбат.
Төһөнөн ыал дьадаҥытык олорор, соччонон ас-үөл, таҥас-сап, эмп-томп сыаната үрдүүрэ охсуулаах. Чахчыта, бүгүҥҥү күҥҥэ кыаммат араҥаҕа нэһилиэнньэ 20% киирсэр буолла. Сэбиэскэй Союз үрдүк салалтата сэрии кэннинээҕи ыарахан, уустук сылларга норуотун өйөөн, ас сыанатын үрдэппэккэ эрэ, төттөрүтүн кыччаппыта.
Мин бүгүн аан дойду баай дьонуттан биир бастакы киһи, миллиардер Джордж Сорос этиитин холобур быһыытынан аҕалабын: «Россия кириисис дьулаан көстүүтүн аһарарыгар уонна бэйэтин эрэллээхтик сананарыгар киниэхэ сөптөөх көмүстээх, пуондалаах уонна аан дойдуга саппаастаах».
Кэмниэ кэнэҕэс, прогрессивнай нолуогу киллэрэргэ кэм-кэрди уолдьаста. Ол түмүгэр бүддьүөккэ 2-3 трлн солк. эбии ылар кыахтаныа этибит. Элбэх дойдуга маннык нолуок туттуллар. Оччотугар тоҕо улуу Россиябыт дьоно-сэргэтэ дьиҥ балаһыанньаҕа эппиэттэһэр хамнаһы, биэнсийэни, социальнай босуобуйаны ылбакка эрэйдэниэхтээҕий?! Итинник хаһаастаах буоллахха, инфляцияҕа сөп түбэһиннэрэн, хамнас, биэнсийэ, социальнай босуобуйа, стипендия индексацияланан бэриллиэхтээх. Мин бигэтик этэбин: кириисистэн тахсыы иһин норуот төлөһүө суохтаах, чуолаан кыаммат араҥа толук буолуо суохтаах. Экономиканы сайыннарыыга броуновскай хамсааһынтан, илиинэн салайыы механизмыттан аккаастанар кэм кэллэ. Билиҥҥитэ российскай экономиканы сайыннарыыга биир кэлим, комплекснай, баар чахчыга олоҕурбут концепция оҥоһуллуохтаах.
Дойду президенэ Владимир Путин 2016 сыл ыам ыйын 25 күнүгэр Экономическай сэбиэт президиумун чопчу кэмигэр ыытта. Президиумҥа Россия экономикатын хайдах уонна хайа диэки салайыылаах ыытары дьүүллэстилэр, маныаха судаарыстыба оруолун кэпсэттилэр. Барыта үс концепция көрүллүннэ. Бырабатыыталыстыба уонна Стратегическай ырытан оҥоруу кииин концепциялара социальнай политиканы кытаатыннаран, көҥүл (стихийнай) ырыынакка судаарыстыба оруолун бас бэриннэриигэ тардыһаллар.
Столыпин кулууба (үһүс концепция) олохтоммут биир халыып түһүүтүн тумнан, социальнай политиканы аһары кытаатыннарбакка, муҥутуур кыратык туттан, дойду үпкэ-экономикаҕа саппааһын туттарга этиилээх. Ол эбэтэр экономиканы уларыта тутууга Киин бааны тус сыаллаах эмиссионнай кредиттээһини бырамыысыланнаска уонна тыа хаһаайыстыбатыгар туһаайан, быһа холоон, 1,5 трлн солк. биэрэригэр сорудахтыыр оруннаах.
Улюкаев, Кудрин дойду үйэ чиэппэрин тухары экономикаҕа туттуллан кэлбит кууруһун салгыырга дьаныардаахтык туруорсаллар.
Мин санаабар, концепция бүтэһиктээх барыйаанын биир сүбэнэн экономистар, финансистар, академиктар, Россия Федерациятын субъектарын салайааччылара, сүрүн баартыйалар лидердэрэ, Россия гражданнара уонна да атыттар оҥоруохтаахтар.
Ол да буоллар бүтэһиктээхтик тыл-тылга киирсэн сөбүлэһиилээх быһаарыныы ылыныахтара: хас биирдии концепцияттан ханнык эмэ элэмиэннэрин ылыахтара, дьүүллэһии кэмигэр этиллибит санааны учуоттуохтара. Оттон бүтэһиктээх быыбары дойду президенэ бэйэтэ оҥоруо. Ити концепция 2018 сыллааҕы быыбарга Россия президенин сүрүн экономическай бырагырааматынан буолуоҕа.
Мэлдьи биири өйдүөххэ наада, президент Владимир Путин үлэтин саамай сүрүн хайысхатынан нэһилиэнньэ олоҕун таһымын үрдэтии буолар. Кини чуолкай билэр, Алексей Кудрин эрэдээксийэлээх саҥа «Гайдар реформатын» дойду тулуйуо суоҕа диэн. Мин санаабар, саҥа экономическай стратегияны чопчулааһын үлэтэ ортотунан 1-1,5 сыл устата салҕаныа. Бэйэтин баһааҕырпыт монетарнай-рыночнай политика уопсастыба постиндустриальнай сайдыытын өйүгэр сөптөөх, саҥа принциптээх быһаарыныыларынан экономикаҕа төрүт уларыта тутуулар саҕаланыахтара.
Ыстатыйа бүтүүтүгэр санатыахпын баҕарабын, 2016 сыл устата доллар халбаҥнааһына АХШ биир долларын иһин 66-75 солк. кэриҥинэн буолуоҕа диэн 2015 сылга сабаҕалаабытым. Ньиэп сыаната – 40-60 доллар. Билиҥҥитэ «ньиэп-доллар» үгэс буолбут ситимҥэ баайыы биллэ мөлтөөтө. Бэс ыйыгар буолуохтаах улахан уларыйыылары күүтэбит. Бастакытынан, Венаҕа ОПЕК саммита буолан ааста. Иккиһинэн, «доллар-солкуобай» хамсааһыныгар дьайар тутаах суоттаныытыгар Россия Баанын мунньаҕа бэс ыйын 10 күнүгэр ыытылынна. Маны таһынан, бырыһыан суоттаныытын көрөр АХШ ФРС мунньаҕа бэс ыйын 15-16 күннэригэр ыытылыннылар. Үсүһүнэн, Евросоюзтан Великобритания тахсыытын референдума бэс ыйын 23 күнүгэр буолуоҕа. Бу тэрээһиннэр түмүктэринэн, солкуобай кууруһа икки суолтан бииригэр үктэниэн сөп: бастакытынан, доллар 70-73 солк диэри бөҕөргүөн сөп; иккиһинэн, доллар бэс ыйын бүтүүтэ, быһа холоон, 67-69 солк тэҥнэһиэх курдук.
Александр Уаров,
Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнин I, II, III, IV уонна V ыҥырыылаах мунньаҕын депутата, Ил Түмэн Хонтуруоллуур кэмитиэт бэрэссэдээтэлэ, бюджекка, үпкэ, нолуокка уонна сыана бэлиитикэтигэр, бас билии уонна приватизация боппуруостарыгар сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлин солбуйааччы
This post was published on 15.06.2016 10:21 10:21