Сэтинньи 16 күнүгэр суһал ыстаап мунньаҕар Айсен Николаев пандемия кэмигэр Саҥа дьыллааҕы бырааһынньыгы ыытыы быраабылата оҥоһулла сылдьарын иһитиннэрдэ. Ил Дархан Бырабыыталыстыбаҕа туһааннаах ведомстволары кытары этиилэри киллэрэргэ сорудахтаата. Маныаха хааччахтааһын миэрэлэрин хайаан да тутуһары бэлиэтээтэ. Арктика улуустарыгар ыарыы тарҕанан эрэринэн, хонтуруолу күүһүрдэргэ ыҥырда. ОРВИ-тан уонна грипптэн вакцинация иккис түһүмэҕин кылгас болдьоххо ыытары эттэ. Быһыы саҥа партията кэлэн, 160 тыһ. доза улуустарынан тарҕанар.
Бу күн регион баһылыга Бырабыыталыстыба киэҥ ыҥырыылаах мунньаҕар премьер Андрей Тарасенкоҕа уонна Бырабыыталыстыба саҥа анаммыт чилиэннэригэр дастабырыанньалары туттарда. Маны сэргэ вице-премьер эбээһинэһин толорооччу Дмитрий Бердниковы билиһиннэрдэ.
Сэтинньи 17 күнүгэр улуустар, куораттааҕы уокуруктар баһылыктарын кытта мунньахха Ил Дархан бүгүҥҥү күн сүрүн соругунан ыарахан туруктаах ыарыһах уонна киһи өлүүтүн ахсаанын аччатыы буоларын ыйда. Баһылыктарга туһаайан стационардарга бары ирдэниллэр усулуобуйаны тэрийэллэригэр, кылаабынай быраастары кытары өрүү сибээскэ сылдьалларын сорудахтаата. Муниципальнай уонна чааһынай аптекаларга эминэн хааччыйыыны хонтуруолга ылалларын ыҥырда. Тырааныспар, суол хаһаайыстыбатын министиэристибэтигэр, авиакомпанияларга улуустарга эми тиэрдиини болҕомтоҕо туталларын эттэ.
Сэтинньи 18 күнүгэр дойдуга Олох-дьаһах коммунальнай хаһаайыстыбатын реформатыгар көмө оҥорор фонда кэтээн көрөр сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ Сергей Степашин уонна бу фонда – судаарыстыбаннай корпорация генеральнай дириэктэрэ Константин Цицин Дьокуускайга үлэлээтилэр Айсен Николаевы кытары Жатай уокуругар хаарбах дьиэттэн дьону көһөрүү программатынан үлэ хаамыытын көрдүлэр.
Бу күн Жатай бөһүөлэгэр Трактовая уулуссаҕа 1960 сыллааҕы тутуллубут биир бүтэһик хаарбах дьиэни көтүрдүлэр. 10 хаарбах дьиэ 193 олохтооҕо 69 квартиралаах саҥа дьиэҕэ көһөр. Бөһүөлэккэ сэтинньи 18 күнүгэр 8 мэндиэмэннээх 11-с «өйдөөх» дьиэ үөрүүлээхтик аһылынна. Сергей Степашин бэлиэтээбитин курдук, Жатай Россияҕа биир даҕаны хаарбах дьиэтэ суох бастакы нэһилиэнньэлээх пуун буоларын ситистэ. Дойду үрдүнэн 100-тэн тахса «өйдөөх» (энергияны кэмчилиир) дьиэ тутуллубутуттан, итинтэн 11-рэ Жатайга киирдэ. Саха сирэ хаарбах дьиэлэртэн дьону көһөрүү ахсаанынан дойдуга биир бастыҥ көрдөрүүлээҕин, бу уопуту дойдуга тарҕатыахпыт диэтэ Степашин.
Айсен Николаев фонда салайааччыларыгар Жатайга канализация уутун ыраастыыр объект хайдах саҥардылларын көрдөрдө. Кыттыгас үбүлээһиҥҥэ туһааннаах фонда 251 мөл. солк. көрбүт. Объект кэлэр сылга үлэҕэ киириэхтээх.
Бу күн өрөспүүбүлүкэ уонна фонда салалталара Саха сиригэр 2019-2025 сс. хаарбах дьиэлэртэн дьону көһөрүү бырагырааматын олоххо киириитин дьүүллэстилэр. Федеральнай бырагыраама чэрчитинэн бары улуустары хабан олоххо киирэр аадырыстаах бырагырааманан хаарбах дьиэ ахсаанын 5 төгүл аччатар сорук турар. Барыта 1 мөл. 156 тыһ. кв.м. иэннээх дьиэттэн 62 тыһ. киһи көһүөхтээх. Ол иһигэр 8 тыһ. киһи Арктика улуустарыгар уонна мөлтөх суоллаах-иистээх нэһилиэнньэлээх пууннарга. Быйыл 3220 киһи саҥа квартираларга көстө, сыл бүтүөр диэри 2810 киһи күлүүһү тутуо.
Ил Дархан Айсен Николаев Константин Цицины кытта хаарбах дьиэлэртэн дьону көһөрүү программатынан региоҥҥа урутаан үбүлээһини ыытыыга сөбүлэһии түһэристэ. Ол быһыытынан Саха сиригэр фондаттан 2020-2021 сс. эбии 10,5 млрд солк. бэриллиэ. Бу үбүлээһинтэн 2 млрд солк. өрөспүүбүлүкэ абаансанан ылла. Константин Цицин региоҥҥа хаарбах дьиэттэн дьону көһөрүү бырагыраамата ситиһиилээхтик үлэлиирин бэлиэтээтэ. Айсен Николаев фонда салалтатыгар Саха сирин өрүү өйүүрүн иһин махтанна.
Сэтинньи 18 күнүгэр Саха сирэ «Саамай ааҕар эрэгийиэн-2020» Бүтүн Арассыыйатааҕы куонкурус кыайыылааҕа буолбутун бэлиэтиир үөрүүлээх тэрээһин буолла. Быйылгы бырайыак Улуу Кыайыыга ананна.
Арассыыйатааҕы Кинигэ сойууһун бэрэсидьиэнэ, «Саамай ааҕар эрэгийиэн» Бүтүн Арассыыйатааҕы күөн күрэс дьүүллүүр сүбэтин бэрэссэдээтэлэ Сергей Степашин Айсен Николаевка «Россия литературатын флагмана» статуэтканы уонна кыайыылаах дипломун, итиэннэ өрөспүүбүлүкэ библиотекаларын фондатын хаҥатар сертификаты СӨ Национальнай библиотекатыгар туттарда.
Айсен Николаев бу улахан ситиһии историяҕа киирэр дьоһун суолталааҕын бэлиэтээтэ, Саха сирин олохтоохторугар, Национальнай библиотекаҕа, СӨ Култууратын уонна духуобунай сайдыытын министиэристибэтигэр, «Бичик» кинигэ кыһатыгар махтанна. Кэлиҥҥи икки сылга национальнай бырайыак көмөтүнэн 10 модельнай библиотека тэриллибитин санатта. Дьокуускайга дойдуга биир бастыҥ Оҕо библиотеката аһыллыбытын эттэ. Ил Дархан кэмиттэн кэмигэр бу библиотекаҕа оҕолорго кинигэни дорҕоонноохтук ааҕарын кэпсээтэ.
Россия кинигэ таһаарааччыларын холбоһугун президенэ Константин Чеченев Айсен Николаевка өрөспүүбүлүкэҕэ кинигэ тахсыытын өйүүрүн, сөптөөх үбүлээһини оҥорорун иһин махтанна. Бу куонкуруска кытаанах күрэстэһии буолбутун, Татарстан тэҥҥэ испитин, ол эрээри Саха сирэ бастыҥ регион буоларын чахчы дакаастаабытын эттэ. Быйыл Саха сиригэр сэрии туһунан кинигэни ааҕыы бырайыагар 10 тыһ. тахса киһи көхтөөхтүк кыттыбыт.
Сэтинньи 19 күнүгэр Москваҕа XIV норуоттар икки ардыларынааҕы «Арассыыйа тырааныспара» форумҥа Айсен Николаев салалталаах делегация кытынна. Форумҥа «Куттала суох уонна хаачыстыбалаах суоллар» национальнай бырайыак 2020 сылга түмүктэрин уонна кэлэр сылга соруктарын дьүүллэһии буолла. Нацбырайыак биир сүрүн соругунан магистраллары уонна муосталары тутуу, өрөмүөннээһин буолар. 2020 сыл түмүгүнэн Саха сиригэр 534,94 км массыына суолун киллэрии былааннанар: 185,47 км федеральнай, 221,87 км эрэгийиэннээҕи уонна 127,6 км муниципальнай. Биир олоххо киирбит бырайыагынан «Кэбээйи» сылы эргиччи айаныыр суол буолар. «Нацбырайыак уонна тырааныспар инфраструктуратын сайыннарыы атын бырайыактарын көмөлөрүнэн биһиги бу сылга суолу өрөмүөннээһиҥҥэ үрдүк көрдөрүүнү ситистибит. Өрөмүөннэммит, саҥардыллыбыт, тутуллубут федеральнай уонна эрэгийиэннээҕи суол тыһыынча аҥаара км буолла. Инникитин даҕаны бу тэтими ыһыктыбат санаалаахпыт. Кэлэр 2021 сыл — Өлүөнэ муостатын мэҥэ бырайыагын саҕалыахпыт», — диэн Айсен Сергеевич бэлиэтээтэ.
Сэтинньи 19 күнүгэр Саха сирин Ил Дархана уонна Судаарыстыбаннай резервэҕэ федеральнай агентство салайааччыта Дмитрий Гогин бииргэ үлэлээһиҥҥэ сөбүлэһии түһэристилэр. Сөбүлэһии сырье, уматык ресурсаларын, норуокка киэҥник туттуллар табаардары, итиэннэ хоту таһаҕаһы тиэйиини өйөөһүҥҥэ туһаайыллар. Бу сөбүлэһии чэрчитинэн Саха сирэ Росрезервэттэн ыксаллаах быһыыны-майгыны бохсорго өрөспүүбүлүкэтээҕи саппааһы толоруоҕа.
Сэтинньи 20 күнүгэр Ил Дархан Айсен Николаев уонна «Газпром нефть» бырабылыанньатын бэрэссэдээтэлэ Александр Дюков сөбүлэһиигэ илии баттаатылар. Манан региоҥҥа суолга-иискэ, аэродромҥа уонна бырамыысыланнай тутууга, ОДьКХ-ҕа аныгы битумунан хааччыллыы улаатыа. «Газпром нефть» Саха сирин ураты килиимэтигэр анаан оҥорбут саҥа бородууксуйатын туһаныыны кэҥэтэр былааннаах. 2020 сыл 10 ыйыгар «Газпром нефть» өрөспүүбүлүкэҕэ 24 тыһ. туоннаттан ордук матырыйаалы ыыппыт. Айсен Николаев «Газпром нефть» кытары көдьүүстээх бииргэ үлэлээһин Саха сиригэр массыына суолун тиһигин сайыннарыыга уонна суол-иис туһалыыр болдьоҕун уһатыыга көмөлөөх буолуоҕун бэлиэтиир.
Сэтинньи 20 күнүгэр Айсен Николаев «Полиметалл» компания генеральнай дириэктэрэ Виталий Несиһы кытта «Прогноз» саппаастаах сиртэн чугас тырааныспар инфраструктуратын тэрийиигэ сөбүлэһии түһэристилэр. Онно олоҕуран өрөспүүбүлүкэ өттүттэн «Дьааҥы» суолга 67 км уонна муостаны тутуо, өрөмүөн үлэтин ыытыа. Бу үлэ 2021 саҕаланыа, 2024 сылга түмүктэниэ. Оттон компания бэйэтин суотугар Тополинайтан Барыласка диэри 350 км кыһыҥҥы айан суолун тутуо уонна кэлин өрөспүүбүлүкэ бас билиитигэр биэриэ. Ону таһынан Тополинайга Томпо өрүс нөҥүө муоста тутуутун бырайыагын оҥоруо.
Сэтинньи 21 күнүгэр Айсен Николаев РФ экэнэмиичэскэй сайдыыга миниистирэ Максим Решетниковы кытта көрсөн, өрөспүүбүлүкэтээҕи инфекционнай балыыһаны тутуу уонна эрэгийиэн тэрилтэлэригэр субсидия көрүллүүтүн боппуруоһун кэпсэттилэр. Ил Дархан өрөспүүбүлүкэҕэ национальнай бырайыактар болдьохтон хаалбакка олоххо киирэн иһэллэрин иһитиннэрдэ. 2020 сылга Саха сиригэр 36 эбийиэккэ тутуу уонна саҥардыы үлэтэ 48 эрэгийиэннээҕи бырайыак чэрчитинэн ыытыллар. Кэпсэтиигэ «ОДьКХ» уонна «ЛОРП» тэрилтэлэри өйөөһүн туһунан боппуруоска болҕомто уурулунна. Ил Дархан миниистири кытта инфекционнай балыыһа тутуутун үбүлээһини Федеральнай аадырыстаах инвестиционнай бырагыраамаҕа киллэрэр, 2021 сылтан саҕалыыр туһунан ырытта. Билиҥҥи туругунан эрэгийиэҥҥэ инфекционнай салаа оҕо балыыһатыгар уонна өрөспүүбүлүкэтээҕи клиническэй балыыһаҕа баар.
