Кэнники кэмҥэ дьыссаакка эр киһи иитээччинэн үлэлиирэ элбээн эрэр. Саха сирин үрдүнэн оскуолаҕа киириэн иннинээҕи саастаах оҕо тэрилтэлэригэр 70-тан тахса күүстээх аҥар иитэр-үөрэтэр дииллэр. Олортон биирдэрэ Константин Каженкин Үөһээ Дьааҥы улууһун Адыаччытыгар үлэлээбитэ бэһис сыла буолла. “Оҕолор мин остуоруйа кэпсиирбин, хоһоон ааҕарбын, ыллыырбын сөбүлүүллэр. Олус чуумпутук олорон истэллэр. Бэйэлэрэ айар талааннара арыллар”, — диир кини. Константин Николаевич былырыын оройуонугар бастыҥ педагог аатын ылбыта, улууска соҕотох эр киһи иитээччи буолар. Салгыы “Улуус пааспарыгар” кэпсиибит.
1959 сыллаахха тутуллубут “Кэскил” дьыссаакка Константин Каженкин 2014 сыллаахха педагог-психологынан ананан кэлбитэ. Бу иннинэ Баатаҕайга дьиэ кэргэн уонна оҕо социальнай киинигэр үлэлээбитэ. ХИФУ психология институтун 2011 сыллаахха үөрэнэн бүтэрбитэ.
Адыаччы – Константин төрөөбүт дойдута. Төрөппүттэрэ, эбэтэ манна олороллор. Ийэтэ Зоя Николаевна уонна аҕата Николай Ефимович “За любовь и верность” диэн бэлиэнэн наҕараадаламмыттара. Каженкиннар сис ыал. Билиилэрин-көрүүлэрин төрөөбүт түөлбэлэрин ыччата сырдыкка-кэрэҕэ дьулуһалларыгар аныыллар. Бэйэлэрин төрүччүлэрин салҕааччыларын Костяны эмиэ сылаас тапталга, истиҥ-үтүө сыһыаҥҥа ииппиттэрэ. “Оҕо кыра сааһыттан бэйэтигэр эрэллээх буола улаатарыгар, сөптөөх быһаарыыны ылынар буоларыгар болҕомтобутун уурабыт. Бу мин төрөппүттэрбиттэн бэриллибитэ”, — диир кырачаан киһи уйулҕатын үөрэтээччи Константин Николаевич.
Дьыссаат диэн буолла даҕаны – дьахтар аймах кэлэктиибэ хараххар көстөн кэлэр. Оҕолорго иккис ийэлэрэ буолар киһи хайаан да кэрэ аҥар буолуохтааҕын курдук өйдөбүл олохсуйбут. Ити эрээри ньуосканан оҕону аһатыы, кинилэри кытта мээчик тэбии, кинигэ ааҕыы, уруһуйдааһын – ханнык баҕарар күүстээх аҥар сатыыр дьыалата буоллаҕа. Аныгы оҕону иитиигэ-үөрэтиигэ, билиҥҥи уйулҕа үөрэхтээхтэрэ этэллэринэн, иитээччиттэн күүстээх тулууру уонна туруктаах буолууну ирдиир. Таһыччы бары өттүнэн билиилээх, сатабыллаах буолуохтааххын. Онно киэҥ көҕүстээх, уһуну-ырааҕы толкуйдуур эр киһи-иитээччи оруобуна сөп түбэһэргэ дылы.
— Константин, тоҕо дьыссааты таллыҥ? Оскуолаҕа да үлэлиэххин сөптөөҕө буолуо дии.
— Уһуйааҥҥа тоҕо эр киһи үлэлиэ суохтааҕый? Бастатан туран, оҕону, үлэҕин ис дууһаҕынан ылыныахтааххын. Биэс сылы быһа туохха үөрэммиккин чиҥэтиэхтээххин. Бу дьыссаакка бэйэм оҕо сааһым ааспыта, кырачааннар толкуйдарын, олоххо көрүүлэрин кэтээн көрөрбүн сөбүлүүбүн. Оҕолор араас интэриэһинэй идеяны биэрэллэр, хайдахтаах да улахан киһини сайыннарар кыахтаахтар. Кинилэр ыра санаалара – үлэ ситиһиитэ дии саныыбын. Саамай кылаабынайа эппиэтинэстээх, тулуурдаах, дьулуурдаах буоллаххына барыта сатанар. Оҕолор итини сонуннук ылыммыттара. Мин киирдэхпинэ бэрээдэктэнэллэр.
— Оттон төрөппүттэр?
— Адыаччы нэһилиэнньэтэ 900-тэн эрэ тахса. Бары миигин билэллэр. Хас биирдии ыал оҕотун кытта кини талаанын көрөн дьарыктанабын. Айар куонкурустары ыытабыт. Ону төрөппүттэр сөбүлүүллэр. Бэйэлэрэ кытталлар. “Дьыссаат – дьиэ кэргэн – оҕо” диэн тутуллаахпыт. Бары кыттыһан оҕону иитэн таһаарабыт.
Бииргэ үлэлиир кэлэктиибим олус үчүгэй. Сүбэлииллэр, уопуттарыттан атастаһаллар.
Константин Николаевич өссө айар куттааҕым туһалаата диир. Урут-уруккуттан хоһооннору, остуоруйалары, кэпсээннэри суруйар идэлээх. Кырачаан оҕотуттан саҕалаан улахан дьоҥҥо тиийэ анаан. Эдэр суруйааччылар сүбэ мунньахтарынан бигэргэнэн, 2011 сыллаахха “Эр тойон” хоһооннорун хомуурунньуга бэчээттэммитин олус үөрэн туран кэпсиир. Айымньыларын сүрүннээн “Чуораанчык” сурунаалга, “Кэскил” уонна олохтоох хаһыаттарга таһаартарар.
— Олус элбэҕи суруйабын. Ордук улахан бөлөх оҕолоругар ананар. Аһыныгас буолуу, дьиэ кэргэҥҥэ сыһыан, сиэр-майгы, тутта-хапта сылдьыы тиэмэлэрэ баһыйар миэстэни ылаллар. Оҕоҕо анаммыт ырыалаахпын. “Оҕо саас” диэн ааттаах, – диир кини.
Олохтоох дьыссаакка 73 оҕо баар, биэс бөлөх үлэлиир, икки дьиэнэн арахсан, биир тиэргэҥҥэ хоп курдук оҥостон олороллор. “От рождения до школы” диэн бырагырааманан салайтараллар. Ол эбэтэр ФГОС ирдэбиллэринэн үлэлэрин аттараллар. Сүрүн болҕомтону оҕо бэйэтэ бэйэтин сайыннарарыгар, тус толкуйун этэригэр, баҕа санаатын толорууга дьулуһарыгар такайаллар.
— Оҕолорум миигиттэн остуоруйа кэпсиирбин ордук күүтэллэр. “Остуоруйанан терапия” диэн тус тосхол сурунан үлэлиибин. Ордук холобурдаах остуоруйалар кырачааннары интэриэһиргэтэллэр. Дьиэ кэргэҥҥэ уонна сиэр-майгы тиэмэтигэр икки остуоруйалаахпын. “Мюйлэн” – кыыс оҕо туһунан. Саха олоҕо ойууланар. Оҕо билиҥҥи олоххо көрүүтүн, ордук тугу сэҥээрэрин, ылынарын кэтээн көрөбүн. Ааттан саҕалаан ылынар эбит. Ол иһин төһөнөн интэриэһинэй ааты толкуйдуугун, соччонон ааҕыллымтыа буолар. Оҕолорго барсар гына, иэйиим киирдэҕинэ суруйабын. 2016 “Кэскилгэ” тахсыбыта. Оттон “Аччыгый Балбаара” диэҥҥэ бэйэм эбэм оҕо эрдэҕинээҕи олоҕун суруйбутум. Кукольнай театрдаахпыт, — диэн иитээччи кэпсиир.
Эдэр педагог идэтин суолун саҕаланыытын оҕоҕо анаабыта хайҕаллаах. Инникитин кырачааннарга аналлаах ырыалары айыан-тутуон, итиэннэ уһуйуллааччыларын айымньыларын кинигэ гынан көтүтэр былааннаах. Онно бастакы хардыылар бааллар. “Литературная Якутия” күрэхтэһиигэ хоһоон суруйан кыттыбыттар, Максимилиана Слепцова бастыҥнар ортолоругар киирбититтэн ис сүрэхтэриттэн үөрэллэр. “Маленький сказочник” оройуоҥҥа остуоруйаһыттар күрэхтэригэр кытталлар. Бэрт саҕалааһын!
— Сылын аайы өрөспүүбүлүкэ эр киһи-педагогтарын форумнара тэриллэр. Идэни үрдэтэр институт ыытар. Онно мустан оскуола иннинээҕи саастаах оҕолору иитии-үөрэтии кыһалҕаларын, ситиһиилэрин, саҥа саҕахтарын ырытыһабыт. Тэтимнээх үлэ барар. Мин Сунтаар улууһун бу хайысхаҕа үлэтин холобур оҥостобун. Аҥардас биир нэһилиэгэр дьыссааакка үлэлиир 12 педагогтан 8-һа эр киһи. Хоту улуустарга эмиэ биирдиилээн бааллар. Ассоциация тэриммиппит. Оҕону кыра сааһыттан дьоһун киһи буолан тахсарыгар такайыыга эр киһи-педагог оруола күүстээх буолуохтаах, — диэн санаатын түмүктүүр.
Константин Каженкин ырыа эйгэтигэр Архаан диэн псевдонимынан биллэр. Бу аатын Таҥха күннэригэр анаан ылыммыт. Бу ааспыт өрөбүллэргэ эдэр талаан “Мин ыллыаҕым” диэн альбомун сүрэхтээтэ.
Тыа сиригэр ыччат үөрэҕин бүтэрэн төннөр, төрөөбүт түөлбэтин сарсыҥҥытын салайсар буоллаҕына – мантан ордук үтүө тосхол, ама, баар үһүө..?!
Ааптар: Полина Николаева
This post was published on 18.12.2018 15:24 15:24